Ćwiczenia duchowne św. Ignacego z Loyoli a wyobraźnia
Można bez trudu zauważyć, że Ćwiczenia duchowne św. Ignacego Loyoli przyznają również ogromną rolę zarówno kierowanej jak i twórczej wyobraźni i to nie tylko w jej aspekcie wizualnym. Stawiane rekolektantowi zadania są bardzo konkretne i stanowią zazwyczaj próbę uaktualnienia w obrazach tego, co wymyka się zwykłym procesom myślenia i konceptualizacji. Ćwiczący uczy się kierować swoją dowolną uwagą, skupiać się wewnętrznie i nie ulegać przypadkowym skojarzeniom myślowym. Powinien umieć wytrwać w tej koncentracji, utrzymując wyobrażenie i rozwijając je zgodnie z powziętym planem lub ewangelicznym scenariuszem. Jego wyobraźnia ma być aktywna, ale też służyć ma modlitewnemu skupieniu nie rozpraszając się i nie wymykając spod kontroli. Św. Ignacy żąda od ćwiczącego dużej szczegółowości wykreowanego obrazu: każe go uzupełniać dźwiękiem, zapachem, smakiem, czuciem dotyku i ruchu w przestrzeni. Nazywa to applicatio sensuum – zastosowaniem zmysłów. Jest to jednak przede wszystkim wymóg całkowitej wewnętrznej koncentracji, która nie przychodzi łatwo, a w której plastyczność wyobraźni spełnia bardzo istotną rolę. Ćwiczenie wyobraźni zmierza tu do całkowitego zaangażowania człowieka, pełnej koncentracji jego woli, umysłu, uczuć i zmysłów i skierowania ich ku Bogu. Dopiero taki stan wewnętrznej koncentracji umożliwia modlitwę medytacyjną, która otwiera etap drogi duchowej nazywany via illuminativa (droga oświecenia).
Medytacja jest postawą modlitewną polegającą na podniesieniu myśli i uczuć do sfery nadprzyrodzonej. Jest to przede wszystkim modlitwa myśli, w której usiłujemy obserwować pewne aspekty świata materialnego w świetle Bożej obecności. Naszą wyobraźnię mobilizują przy tym różne modalności zmysłowe. A więc św. Ignacy Loyola nie dezawuuje bynajmniej poziomu fizyczno - fizjologicznego organizmu. Wielokrotnie podkreśla wręcz znaczenie sfery fizycznej i całej cielesności człowieka. Modlitwa nasycona emocjonalnie i budowana niejako na doświadczeniach płynących z wnętrza organizmu „wybucha samorzutnie wieńcząc rozmyślanie”. Jeden z uczniów Mistrza z Loyoli skarżył się podobno w liście w ten sposób: „Ojciec Ignacy chce z nas uczynić artystów – każe nam tworzyć obrazy rzeczy i osób, przyznawać się do własnych dzieł, a potem ulegać ich wpływowi (...)”. Jednakże w tym właśnie aspekcie współczesna psychofizjologia dostarcza dowodów pozwalających uznać genialność intuicji Świętego.
W życiu codziennym – na co zwraca nam uwagę psychologia – człowiek reaguje bowiem emocjami nie w odpowiedzi na konkretnie zaistniałą sytuację, lecz na swoje o niej wyobrażenie. Wiadomo, że również sama pobudzona wyobraźnia, tworzone przez nią wyobrażenia mogą w tym samym stopniu kierować naszymi działaniami, co realne sytuacje zewnętrzne. Wiele współczesnych szkół i nurtów w psychoterapii uznaje, że ćwiczenie wyobraźni może zmieniać zachowanie z tym samym lub przynajmniej podobnym skutkiem, co uczenie się czy rozumowanie logiczne. Tylko brak konkretnej wiedzy na temat funkcjonowania naszego umysłu jest częstą przyczyną niedoceniania wagi wyobraźni w wychowaniu, w formacji jak i w trudnościach dnia codziennego.
