dr Henryk Różański
Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Katedra Medycyny Społecznej
Zakład Historii Nauk Medycznych
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Roman K. Meissner
61-771 Poznań
ul. Sieroca 10
Definicja: forma enolowa gamma-laktonu kwasu 3-keto-L-gulonowego (enolowa forma laktonu kwasu 3-okso-L-gulofuranowego) o właściwościach przeciwszkorbutowych.
Budowa chemiczna: 2,3-dihydro-L-treo-heksono-1,4-lakton. Kwas askorbinowy łatwo ulega rozkładowi w roztworach, wymaga więc stabilizacji. Trawlszy jest w środowisku kwaśnym. Po utlenieniu tworzy kwas dehydroaskorbinowy, przy czym jest to reakcja odwracalna. Hydroliza kwasu askorbinowego prowadzi do powstania kwasu 2,3-diketo-L-gulonowego, któory następnie rozpaada się do kwasu szczawiowego. Kwas askorbinowy do celów leczniczych pochodzi z syntezy (synteza z D-glukozy, D-sorbitolu lub L-sorbozy)



Reakcja odwracalnego utlenienia kwasu askorbinowego
W organizmach istnieją oksydazy pozamitochondrialne, których podstawową funkcją jest przenoszenie protonów i elektronów z substratów organicznych na tlen z wytworzeniem wody lub nadtlenku wodoru i produktu utlenionego. Enzymy te. związane z błonami komórkowymi należą do oksydaz miedzioproteinowych lub flawoproteinowych. Oksydaza askorbinianowa nalezy do miedzioprotein. Oksydaza askorbinianowa katalizuje reakcję:
Kwas dehydroaskorbinowy tworzy układ oksydoredukcyjny z glutationem, cytochromem C, nukleotydami pirydynowymi i flawinowymi; uczestniczy w procesach metabolicznych fenyloalaniny, tyrozyny, kwasu foliowego (konwersja kwasu foliowego do kwasu folinowego), histaminy, żelaza, dopaminy, DOPA, kwasu fenolopirogronowego do kwasu homogentyzynowego, kolagenu, prostaglandyn, noradrenaliny (proces DOPA-amina ---> noradrenalina), kortykosteroidów. Jest inhibitorem hialuronidazy. Niezbędna do syntezy kwasu hialuronowego, insuliny, serotoniny i hydroksylacji proliny (powstaje wtedy hydroksyprolina) oraz lizyny (powstaje wtedy hydroksylizyna). Uczestniczy w osteogenezie (kościotworzenie) i mineralizacji tkanki kostnej.
Działanie farmakologiczne: wzmaga wchłanianie i dostępność żelaza, aktywuje syntezę oksytocyny i wazopresyny, nasila syntezę immunoglobulin działając immunostymulująco, aktywuje limfocyty T, wzmaga hemocytopoezę (tworzenie krwinek), wzmaga synteżę hemoglobiny, indukuje procesy odtruwania organizmu, przyśpiesza gojenie ran, wzmacnia naczynia krwionośne. W dawce 500 mg działa moczopędnie. Prawidłowe stężenie witaminy C we krwi wynosi 23-85 umol/l (0,4-1,5 mg%). Najsilniej działa w obecności żelaza, miedzi, cynku, flawonoidów (witaminy P) i wapnia. Zapobiega odkładaniu się cholesterolu w ściankach naczyń krwionośnych (działanie przeciwmiażdżycowe), zapobiega powstawaniu nowotworów
Zapotrzebowanie: 75 mg/24 h, w czasie ciąży i laktacji: 100 mg/24 h
Wskazania: choroby skóry, włosów i paznokci, niedokrwistość, schorzenia ginekologiczne i oczne, osłabiebie, zalamanie układu odpornościowego, objawy i schorzenia wieku podeszłego, cukrzyca, otyłość, choroby układu krążenia, nowotwory, leczenie salicylanami, choroby zakaźne, skazy krwotoczne, zaburzenia hormonalne, rekonwalescencja, plamy na skórze, próchnica zebów.
Bardziej zaawansowana hipowitaminoza i awitaminoza (Scorbutus - szkorbut, gnilec): na dziąsłach pojawiają się gąbczaste narośla, zasłaniające w postaci wałeczków stopniowo całą powierzchnię zębów. Ziarnina krwawi. Przy próchnicy zębów ziarnina pokrywa się brudnoszarym nalotem. Po oddzieleniu się nalotu pozostają owrzodzenia szkorbutowe i zapalenie jamy ustnej. Z jamy ustnej wydobywa się przykry, cuchnący (zgniłopodobny) odór. Zęby chwieją się i wypadają. Zwiększa się ślinotok (ślina często wypływa z ust). Mówienie, jedzenie, utrzymanie zamkniętej jamy ustnej sprawia ból. Pojawiają się krwawe wybroczyny domieszkowe - petechiae (wysypka wybroczynowa. Petechiae pojawia się na udach, stopach, w okolicach stawów, na pośladkach. Po pewnym czasie wysypka przeekształca się w krwawe wybroczyny. Towarzyszą temu obrzęki kończyn, wybitna bolesność i sinoszkarłatne lub żółtawozielone zabbarwienie skóry. Jednocześnie występują: starczy chód, krwawe wylewy do spojówek, krwawienia z nosa, u kobiet krwawienia maciczne, surowiczo-krwawe wysięki i wylewy krwi do stawów i jam surowiczych, np. opłucnej, otrzewnej, osierdzia. Występuje spadek ciśnienia krwi do 80/60 mm Hg; serce rozszerza granice, wysłuchuje się głuche tony, szmery skurczowe nad koniuszkiem, pojawia się duszność. We krwi rozwija się wtórna niedokrwistość niedobarwliwa. Awitaminoza C objawia się również zaparciami, potem biegunkami, niekiedy krwawymi i niedokwaśnością. Zauważyć można łamliwość kości, zanik mięśni (atrophia) i zesztywnienie stawów (ankylosis). W razie intensywnego rozwoju zmian ropnych może dojść do uogólnionej sepsy i szybkiego zgonu.
Rokowanie jest dobre w przypadkach gnilca (scorbutus) w porę rozpoznanego i odpowiednio leczonego. Szkorbut nie leczony prowadzi do śmierci.
Leczenie szkorbutu: podawanie witaminy C w dawce 200-500 mg, ponadto całego zestawu witamin i soli mineralnych. Pożywienie powinno być lekkostrawne i wysokokaloryczne.
W razie szkorbutu zaleca się pozajelitowe podawanie witaminy C.
Dawniej, gdy brakowało czystej chemicznie, krystalicznej witaminy C podawano chorym na gnilec preparaty roślinne bogate w tę witaminę: berberys, dzika róża, rokitnik (owoce), a także odwar z igliwia drzew iglastych: jodły, cedru, świerku, a nawet sosny:0,2-0,4 kg świeżego igliwia miażdżono i zalewano 1 litrem wody wrzącej, gotowano 20 minut, fitrowano przez płótno. Do uzyskanego odwaru dodawano kwasek cytrynowy lub winowy (1 łyżeczka na litr) oraz miód lub cukier. Zalecano dodatkowo również sok z żurawiny, odwary z głogu, sok z kiszonej kapusty, sok z kiszonych ogórków, zakwas buraczany i kwas chlebowy. Preparat z igliwia podawano 2-3 razy dziennie po 250 ml. Dozylnie podawano chlorek wapnia.Jamę ustną płukano odwarem z berberysu. W razie przykurczów (contractura) stosowano mechanoterapię i okłady z borowiny.
Przeciwwskazania: dużych dawek witaminy C (ponad 500 mg) nie należy podawać osobom z tendencją do kamicy moczowej i żółciowej.
Dawkowanie: prof. Linus Pauling zaleca dawki 3-5 g witaminy C/24 h. Należy jednak pamiętać, że takie dawki powodują dość często biegunkę, wymioty, rozwój kamicy moczowej, złe samopoczucie, bóle brzucha.
Ogólnie przyjęte dawki: 100-500 mg/24 h, maksymalnie 1-2 g na dobę; dzieci 100-200 mg/24 h.
Ważniejsze preparaty handlowe witaminy:
1. Vitaminum C (Polfa Kutno, Argon, Polfa Grodzisk, Pliva, Herbapol Wrocław, GlaxoSmithKline, Aflofarm) - tabl. powl. draż. 100 i 200 mg, amp. 500 mg/2 ml.
2. Witamina C - tabl. musujące 1 g (1000 mg).
3. Top C (G.R. Lane) - naturalna witamina C z owoców wiśni i dzikiej róży+ olejek pomarańczowy - 200 mg - tabletki.
4. Acerola C 100 (Puritan's Pride) - witamina C+ flawonoidy naturalne - tabletki.
5. Witamina C, Burgerstein Vitamin C (Synteza, Hasco-Lek, Antistress Szwajcaria) - kapsułki 100, 200, 500 mg.
6. Vitamine C Faure (Ciba Vision) - krople do oczu 2% (10 ml).
7. Ascorvit (Jenapharm) - amp. 500 mg/5 ml, draż. 200 i 500 mg.
8. Cebion (Merck) - tabl. do ssania 100 mg.
9. Juvit (Hasco-Lek) - krople (1 ml zawiera 100 mg witaminy C i 0,5 mg EDTA disodium).
10. Ascorell (Sanorell) - amp. 500 mg/5 ml.

Witaminy
Dokument chroniony prawami autorskimi
Jakiekolwiek kompilowanie informacji z witryny bez podania źródła będzie surowo ścigane
Poznań 2004