Opis.
Pierwiosnek lekarski - Primula veris - roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys.; łodyga kwiatonoóna krótko, szaro owłosiona, okrągła; liście dolne h różyczce, poałużnie jajowate, brzegiem karbowane, ogonkowe (ogonek oskrzydlony); blaszka liściowa jest pomarszczona; kwiatostan baldechokształtny; kielich stożkowatodzwonkowaty, ostrokanciasty; korona jasnożółta, w gardzieli pomarańczowa; kwiaty wonne (pachną miodowo). Kwitnie od marca (gdy jest ciepły) do maja.
Roślina lubi gleby wapienne i wilgotne; rośnie na łąkach, na polanach, w lasach, na wzgórzach, w zbiorowiskach drzew, np. w oisaynach; często występuje masowo; w niektórych regionach Polski pospolita.
2. Pierwiosnek wyniosły - Primula elatior - roślina wieloletnia rosnąca w lasach liściastych i mieszanych, w zaroślach, na polanach i łąkach, na nieużywanych pastwiskach, zwłaszcza przyrzecznych; lubi gleby wilgotne, gliniaste, ale luźne.
Liście podłużnie jajowate, pomarszczone, brzegiem karbowane, owłosione, ogonkowe (ogonek oskrzydlony); łodyżka kwiatonośne owłosiona, okrągława, piocna; kwiaty z kielichem kanciastym i na krawędziach zielonym, w gardzieli ciemno żółte; kwiaty żółte, pachnące miodem; owoc - torebka wielonasienna. Kwitnie od kwietnia do maja.
Surowiec.
Surowcem jest liść, kwiat lub całe ziele - Folium, Flos vel Herba Primulae. Radix et Flos Primulae można kupić w sklepach zielarskich. Oba surowce widnieją w FP I,II,III,IV.
Korzeń jest surowcem małowartościowym i przedawkowany staje się niebezpieczny, a zbieranie go wiąże się zawsze ze zniszczeniem rośliny; pierwiosnków mamy coraz mniej, a przy tym są pod ochroną.
Liście i kwiaty są surowcami bardzo wartościowymi i godnymi polecenia; zbiera się je w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C lub w otwartym piekarniku ogrzanym do temp, 60o C. Ważne jest, aby surowce zostały szybko pozbawione wody.
Skład chemiczny.
Liście (ziele) i kwiaty są bardzo bogate w witaminę C (400-500 mg/100 g), saponiny trójterpenowe (do 3%), gllkozydy fenolowe (primulaverozyd, primverozyd, primulaverynę), kw. primulowy, olejek eteryczny - ok. 0,1%, karoten, flawony, garbniki, gorycze, sole mineralne i in.
Działanie.
Ziele, liście i kwiaty działają wykrztuśnie, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, odtruwająco, przeciwzapalnie, wzmacniająco, uspokajająco, antyseptycznie, żółciopędnie; regulują przemianę materii, trawienie i wypróżnienia; wzmagają wydzielanie śluzu, śliny, soku żołądkowego i trzustkowego; wzmacniają i uszczelniają naczynia krwionośne; polepszają samopoczucie.
Wskazania:
wyczerpanie nerwowe, choroba Parkinsona, wyczerpanie nerwowe, bezsenność, stres, po zawale serca, brak wit. C i P, wszelkie choroby zakaźne i skórne, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, gorączka, schorzenia układu moczowego, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia metaboliczne i trawienne, zaparcie, plamice, wybroczyny na siatkówce, choroby oczu, choroby wątroby i trzustki oraz pęcherzyka żółciowego, choroba wrzodowa, jąkanie (?), reumatyzm, artretyzm, miażdżyca, złe samopoczucie.
Zewnętrznie (okłady, przemywanie, płukanki, lewatywy z mocnego naparu o temp. 38o C w ilości 100-200 ml):
stany zapalne i zakażeniowe powiek, spojówek i gałki ocznej, swędzenie, zmęczenie, łzawienie l opuchnięcie oczu (+ witaminy!), stany zapalne bańki odbytowej, esicy i okrężnicy, hemoroidy, parcie na kał, np. w trakcie nlestrawności, schorzenia skórne (nalewka !) i włosów (napar), stany zapalne narządów płciowych (nasiadówki 30 minutowe lub przepłukiwanie).
Napar: 1 łyżkę kwiatów, ziela lub liści zalać 400 ml wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić 2-3 razy dz. po 100-150 ml lub 4-6 razy dz. po 50 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżeczka, 5-6 kg - 7-8 ml, 7-8 kg - 10 11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 12,8-14 ml, 15-20 kg - 21-28,5 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 3-4 razy dz. Obowiązuje zasada: często, ale mało!.
Ekstrakt: 4 łyżki kwiatów, liści lub ziela zalać 1 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; dodać 3 łyżki miodu, wymieszać. Zażywać 6 razy dz. po 2 łyżki.
Nalewka pierwiosnkowa - Tinctura Primulae: pół szkl. kwiatów lub ziela (liści) zalać 350 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy w ciągu doby po pół łyżeczki; dzieci - 20 kropli 4-6 razy w ciągu doby w mleku lub w miodzie.
Intrakt pierwiosnkowy - Intractum Primulae: pół szkl. świeżego ziela, kwiatów lub liści (po ich zmieleniu) zalać 350 ml alkoholu 40-60% o temp. 70-75°C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.
Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego ziela lub liści zalać 350 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.
Alkoholmel Primulae: do 100 ml wyciągu alkoholowego wlać 100 ml miodu, wsypać szczyptę cynamonu lub wanilii i można dodać sok z cytryny do smaku. Zażywać 4-6 razy w ciągu doby po 1-2 łyżeczki; dzieci - 1 łyżeczka 4 razy dz.
Proszek pierwiosnkowy - Pulvis Primulae: suche liście lub ziele zmielić w młynku do kawy na drobniutki proszek. Zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki do herbaty; dobrze popić. Przd zażyciem warto zmieszać z miodem (na każdą łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli wódki lub gliceryny, wymieszać; zażywać 3 razy dz. po pół łyżki).
Sok pierwiosnkowy - Succus Primulae: świeże ziele lub liście pierwiosnka zmielić przez maszynkę do mięsa, zalać wodą przegotowana do połowy (na każdą 1 szkl. masy roślinnej 100 ml wody); odstawić pod przykryciem na 6 godzin, przecedzić. Pozostałą nam masę roślinna nie wyrzucać lecz przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć ze sobą.
Na każde 100 ml soku dać 100 ml cukru, 200 ml miodu lub 100 ml alkoholu 40-70%, wymieszać. Sam, czysty sok zażywa się 4 razy dz. po 2-3 łyżki, natomiast zacukrowany lub z alkoholem po 1 łyżce 3-4 razy dz. Przetwory przechowywać w lodówce. Można je zapasteryzować przez 20 min. w temp. 80o C.
Rp. Nalewka pierwiosnkowa - 10 ml
- Nalewka lipowa - 10 ml
- Nalewka jałowcowa - 10 ml
- Nalewka anyżkowa - 10 ml
- Nalewka tymiankowa - 10 ml
- Nalewka lawendowa lub hyzopowa - 10 ml
- Gliceryna - 30 g
- Miód naturalny - 50 ml
Składniki wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki. Dzieciom podawać w mleku z miodem.
Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, przeziębienie, choroby zakaźne.
Rp. Ziele (kwiat, liść) pierwiosnka - 1 łyżka
- Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka
- Kwiat lipy - 1 łyżka
- Gałązki, igliwie sosny, modrzewia lub świerku - 1 łyżka
- Kwiatostan kocanki - 1 łyżka
- Porost islandzki - 1 łyżka
- Owoc anyżku - 1 łyżka
- Ziele tymianku - 1 łyżka
- Ziele lebiodki - 1 łyżka
- Kłącze lub ziele prawoślazu - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar z pierwiosnka.
Wskazania: nieżyty układu oddechowego, gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne, zaburzenia trawienia, kaszel.