Opis.
1. Kokoryczka wielokwiatowa - roślina wieloletnia dorastająca do 80 cm wys.; kłącze poziome, grube, białawe, członowe (po znaczkach połodygowych można obliczyć wiek rośliny; co roku roślina wykształca nowy 1 człon (segment) na kłączu z którego wyrasta 1 łodyżka, a która pozostawia po sobie okrągławy znaczek); łodyga naga, walcowata, łukowato wygięta, mocna, w dolnej części posiada pochewkę, która po pewnym czasie usycha i odpada - jest to pokrywa zimowa ochronna; liście jajowate lub eliptyczne osadzone na łodydze jedynie po dwóch stronach; ulistnienie skrętoległe; nerwacja liści równoległa; liście siedzące; kwiaty w gronach po 2-5 w kątach liści, białawe, zielonawe lub żółtozielone, bezwonne; okwiat 6 ząbkowy, rurkowaty, u nasady rozszerzony; pręcików 6 o nitkach owłosionych; słupek 1, górny i dzbanuszkowaty; owoc - niemal czarna jagoda (srebrny lub siny nalot). Należy dodać, ze kwiaty są zwisłe i od góry patrząc -niewidoczne. Rośnie na glebach liściastych, kwaśnych, przepuszczalnych, często obok konwalijki, czworolistu, nawłoci i czosnku niedźwiedziego.
Występuje w lasach i w zaroślach na niżu, w górach i na pogórzu. Niekiedy występuje masowo. Kwitnie od maja do czerwca. Szukać ją należy w miejscach zacisznych.
2. Kokoryczka wonna - bylinka dorastająca do 60 cm wys.; łodyga naga, w górze spłaszczona, łukowato wygięta; liście podłużnie jajowate lub wąskoeliptyczne, nasadą obejmujące łodygę, spodem sinozielone, zaostrzone, całobrzegie; kwiaty w gronach w kątach liści, zwisłe, od dołu łodygi, pod liśćmi, po 2 (rzadko 3-5), wonne lub słabo pachnące (spotkałem też i bezwonne), białawe, lub zielono-białe; okwiat 6-ząbkowy; człony okwiatu zrosłe w rurkę; pręcików 6 o nagich nitkach; pylniki trójkątne; słupek 1 górny, dzbanuszkowaty; ząbki okwiatu do 5 mm dł.; owoc - stalowa jagoda.
Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w lasach liściastych i mieszanych, w zaroślach; lubi gleby humusowe, liściaste o pH 4,5-5. Pospolita na niżu, w górach i na pogórzu.
W Polsce rośnie jeszcze kokoryczka okółkowa - Polygonatum verticillatum - bylina do 90 cm wys.; łodyga wzniesiona, kanciasta, naga; liście równowąskolancetowate, po 3-6 w okółku (ulistnienie okółkowe czyli naokoło łodygi w jednej osi); kwiaty w gronach w kątach liści po 1-3, dzwonkowate, w dolnej części białe, w górnej - zielonawe; owoc - ciemno-niebieska jagoda początkowo czerwona; rośnie w lasach, w zaroślach, nad rzekami, w wąwozach; pospolita na wyżynach, pogórzu i w górach, rzadka na niżu. Na razie z jej stosowaniem proponuję się powstrzymać, gdyż wymaga jeszcze dopracowania, a jej przetwory – precyzyjnego ustalenia dawek, nad czym pracuję.
Surowiec.
Surowcem jest ziele i kłącze kokoryczki - Herba et Rhizoma Polygonati seu Radix (korzeń to niewłaściwa nazwa tego surowca!, ale dawniej właśnie ją używano) Sigilli Salomonis (korzeń, pieczęć Salomona).
Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia (maj, czerwiec) i najlepiej w takich dniach w których istnieje pełnia Księżyca. Według starych wierzeń nie tylko kokoryczka zebrana w fazie pełni Księżyca jest najbardziej wartościowa, dotyczy to też wszystkich innych ziół; jestem zwolennikiem brania tej starej zasady, gdyż ma pewne uzasadnienie naukowe. Zauważmy też, że fazy Księżyca wywierają wpływ na zachowanie się zwierząt i ludzi. Surowce suszy się w lekko ogrzanym piekarniku, max 60o C (najlepiej 30-50o C). Kłącze wykopuje się w jesieni lub wiosną i suszy podobnie jak ziele.
Skład chemiczny.
Ziele i kłącze zawierają alkaloidy, saponiny, flawonoidy (rutynę, kwercetynę), glikozydy podobne do glikozydów konwalii (polygonatotoksyny), śluzy, kwas chelidonowy, asparaginę, glikotyninę = glikotoninę (poligonatoglikotyninę), garbniki, fermenty, sole, witaminy, skrobię, śluzy.
Działanie.
Kokoryczka wywiera silne działanie farmakologiczne, a co ważniejsze nie zawodzi w określonych schorzeniach. Należy jednak dodać, iż w dużych dawkach staje się rośliną niebezpieczną. Dawki jednorazowe wynoszące około 180 ml naparu i około 3 łyżek nalewki powodują nudności, wymioty, biegunkę, podrażnienie przewodu pokarmowego i nerek, zaburzenia sercowe i inne objawy.
Glikotynina (dużo jest jej w kłączu) obniża poziom cukru we krwi i likwiduje cukromocz. Pozostałe ciała chemiczne wywierają działanie silnie moczopędne, przeciwobrzękowe, silne żółciopędne, rozkurczowe, wykrztuśne, uspokajające, nasenne (zwłaszcza w stosunku do dzieci i osób starszych wiekiem), przeciwzapalne, nasercowe (wzmacniają skurcze mięśnia sercowego, rozszerzają naczynia wieńcowe powodując lepsze ukrwienie i dotlenienie mięśnia sercowego); regulują wypróżnienia, przemianę materii i przepływ żółci; wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne; wybitnie obniżają ciśnienie krwi poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych. Przy pomocy kokoryczki leczyłem z powodzeniem dławicę, kołatanie i nerwicę serca, nadciśnienie oraz hiperglikemię.
Wskazania: niewydolność krążenia, zadyszka, nerwica żołądka, jelit i serca, kłucie w sercu, skurcze naczyniowe, cukrzyca (hiperglikemia), skąpomocz, obrzęki zastoinowe, nadciśnienie, skurcze jelit i żołądka, kamica moczowa i żółciowa, suchy kaszel, choroby wątroby, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, zdenerwowanie, bezsenność, lęk, wewnętrzny niepokój, dna, reumatyzm, choroby skórne, miażdżyca, choroby zakaźne z zaburzeniami sercowymi, okres po- i przekwitania, zawroty głowy (dobre wyniki przynosi kokoryczka w tym schorzeniu), uderzenia krwi do głowy i gorąca, chwilowe zaciemnienia w oczach po schylaniu się.
Zauważyłem, że najbardziej efektywnie działają alkoholowe wyciągi z kokoryczki.
Niektórzy badacze roślin (Wehmer, Kreczetowicz, Klein, Denk) uważają, że kokoryczka działa tak jak naparstnica.
W medycynie chińskiej kokoryczka jest stosowana do dziś. W niektórych krajach przyrządza się z pędów kokoryczki potrawkę (w naszym klimacie kokoryczka jest zbyt trująca, aby można ją było tak konsumować). Znana już była w starożytności.
Napar: 1 łyżkę ziela zalać 150 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 30-50 ml (dawka 40-50 ml jest dawką optymalną, a zarazem maksymalną i należy ją stosować w razie ostrych stanów chorobowych); dzieci ważące 24 kg - 10 ml, 28 kg - 12 ml, 30 kg - 12,8 ml, 34 kg - 14,5 ml, 38 kg - 16 ml, 40 kg - 17 ml, 44 kg - 18,8 ml, 50 kg - 21 ml, 54 kg -23 ml, 3-4 razy dz.
Odwar: 1 łyżkę kłączy zalać 150 ml wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Stosować jak napar. Z dobrze rozdrobnionych kłączy można przyrządzać napar.
Proszek kokoryczkowy – Pulvis Polygonati: kłącze lub ziele zmielić w młynku do kawy na drobny proszek. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki do herbaty.
Miód kokoryczkowy – Mel Polygonati: na każde pół łyżeczki proszku dać 1 łyżeczkę miodu, i 1 łyżkę wina czerwonego; wymieszać i zażywać po 1 łyżce (przed zażyciem miód zawsze zamieszać!;. Stosować 2 razy dz.
Nalewka kokoryczkowa - Tinctura Polygonati: pół szkl. ziela lub kłączy zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 30-40 kropli; dzieci ważące 24 kg - 1-1,5 ml, 28 kg - 1,6 ml, 30 kg - 1,7 ml, 34 kg - 1,9 ml, 38 kg - 2 ml, 40 kg - 2 ml, 44 kg - 2,5 ml, 48 kg - 2,7 ml, 50 kg - 2,8 ml, 3-4 razy dz.
Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego kłącze lub ziela zalać 250 ml alkoholu 40-60%; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.
Intrakt kokoryczkowy – Intractum Polygonati: pół szkl. świeżego kłącza lub ziela zalać 250 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.
Jeżeli występują nudności po zażyciu wyciągów kokoryczkowych to należy je popijać mocnym naparem miętowym (lub kroplami miętowymi), albo też naparem miętowo-melisowym (100-150 ml).
Korzystne jest łączenie kokoryczki z następującymi ziołami:
Rp.
Nalewka kokoryczkowa (oczywiście nalewkę można zawsze zastąpić innym wyciągiem alkoholowym; dotyczy to wszystkich ziół!) - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Nalewka kozłkowa czyli walerianowa - 10 ml
Płyny zmieszać.
Zażywać 1-3 razy dz. po 40-60 kropli. Dzieciom podawać zależnie od wagi: 24 kg - 1,7 ml, 28 kg - 2 ml, 34 kg - 2,4 ml, 38 kg - 2,7 ml, 44 kg - 3 ml, 48 kg - 3,4 ml, 54 kg – 3,8 ml, 1-3 razy dz.
Wskazania: nerwice wegetatywne, nadciśnienie, bezsenność, lęk, zaburzenia psychiczne podczas miesiączki, zdenerwowanie, wewnętrzny niepokój, stres, kłucie w sercu, okres po- i przekwitania.
Rp.
Nalewka kokoryczkowa - 10 ml
Nalewka konwaliowa - 10 ml
Nalewka jemiołowa - 10 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Nalewka rutowa lub krople Rutisol - 10 ml
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Nalewka głogowa - 10 ml
Płyny wymieszać. Zażywać jak wyżej.
Wskazania (oprócz wyżej wymienionych): choroby wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego, miażdżyca, zaburzenia pamięci i myślenia, choroba wieńcowa, niewydolność krążenia, zastoje krwi, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce, stany zapalne oka, choroby skórne i zakaźne, dusznica bolesna, kolki, zaburzenia trawienia, zapalenie przydatków, bóle brzucha, zadyszka, uderzenia gorąca i krwi do głowy, szum w uszach, zawroty głowy.
