Opis.
Krzew lub drzewo dorastające do 15 m wys.; liście nieparzysto-pierzaste, o 11-15 lancetowatych, ostro piłkowanych listkach; kwiaty zebrane w baldachy (podbaldachy); kielich 5-działkowy; korona złożona z pięciu okrągławych, białych lub nieco żółtawych płatków; owoc - kulisty, szkarłatny typu jabłka (jabłczak).
W Polsce rośnie na niżu i w górach; pospolity w lasach, w zaroślach, nad rzekami i w parkach.
U nas rosną także: jarząb mączny - S. aria, jarząb domowy - S. domestica i jarząb szwedzki – S. scandia (intermedia), które są również lecznicze.
Surowiec.
Wykorzystywane są liście, kwiaty i owoce - Folium, Flos, et Fructus Sorbi - sprzedawane są w sklepach zielarskich (owoc). Liście i kwiaty zbiera się w czasie kwitnienia, łączy ze sobą, razem suszy w temp. do 40o C i razem mieli.
Owoce zbiera się, gdy są dojrzałe i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80 °C.
Skład chemiczny.
Owoce zawierają 40-70 mg/100 g wit. C, 13.000 j.m. wit. A; 400 mg wit.P, 400 ug wit. K, 5,85% cukrowców, 2,57% kw. jabłkowego, 1,79% zw. azotowych, 0,85% soli mineralnych, 0,39% pektyn, garbniki, flawonoidy, gorycz, kw. parasorbowy, kw. sorbowy, kw. cytrynowy, kw. galusowy, epikatechinę i glikozydy.
Kwiaty i liście posiadają 100-200 mg wit. C/100 g, flawonole (astragalinę, hiperozyd, 3-soforozyd, kemferol, izokwercytrynę, soforozyd kwercetyny), spireozyd.
Działanie.
Owoce działają moczopędnie, przeciwszkorbutowo, odżywczo, odkażająco, lekko przeczyszczająco, przeciwcukrzycowo, żółciopędnie, wzmacniająco, odtruwająco; zwiększają krzepliwość krwi, regulują metabolizm.
Kwiaty i liście są cennym źródłem wit. C i P, uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, działają moczopędnie, żółciopędnie, wzmacniająco, przeciwzapalnie, odkażająco, przeciwobrzękowo, przeciwwysiękowo, regulują wypróżnienia i przemianę materii.
Wskazania: zaparcia, biegunka, nieżyt jelit i żołądka, hipowitaminozy, choroby zakaźne, przeziębienie, zaburzenia trawienia, choroby skórne i alergiczne, zaburzenia w wydzielaniu i przepływie żółci, choroby wątroby, gorączka, skąpomocz, łamliwość naczyń krwionośnych, zapalenie gałki ocznej i spojówek (okłady na oczy z naparu liściowo-kwiatowego, i jednoczesne jego picie), zapalenie nerek, zaburzenia przemiany materii.
Napar: 2 łyżki kwiatów i liści lub 3 łyżki owoców mielonych zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; napar owocowy osłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; dzieci - ok. 100-150 ml kilka razy dz.
Nalewka jarzębinowa - Tinctura Sorbi: pół szkl. suchych liści lub owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml.
Intrakt jarzębinowy - Intractum Sorbi: pół szkl. świeżych owoców lub liści i kwiatów zalać 400 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml.
Alkoholmel Sorbi: do 100 ml nalewki lub intraktu wlać 100 ml miodu, sok z jednej małej cytryny, trochę dodać wanilii lub cynamonu i goździków, wymieszać wszystko. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki.
Sok z owoców - Succus Sorbi.
Świeże owoce umyć, zmielić przez maszynkę do mięsa, włożyć do emaliowanego garnka i zalać wodą tyle tylko, żeby masę przykrywała; następnie wsypać cukier (na każdy 1 kg owoców -0,5 kg cukru); odstawić na 6-8 godz.; potem gotować masę owocową przez 15-20 minut; przecedzić; dosłodzić do smaku (jeżeli na 1 l wyciągu damy 1 kg cukru to uzyskamy syrop). Pasteryzować 20 minut w wodzie o temp. 80 °C. Doskonały jest wymieszany z innym sokiem, np. cytrynowym, jabłkowym, pomarańczowym.
Rp.
Liść i kwiat jarzębiny - 1 łyżka
Ziele ruty - 1 łyżka
Ziele nostrzyka - 1 łyżka
Ziele dziurawca - 1 łyżka
Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka
Ziele nawłoci - 1 łyżka
Wymieszać.
3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50--57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 55-60 kg - 78-85 ml, 3-4 razy dz.
Wskazania: wybroczyny na siatkówce, zapalenie nerek, wątroby, gałki ocznej i spojówek, choroby alergiczne, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, żylaki, plamice, choroby zakaźne, przeziębienie, choroby skórne (dermatozy, wypryski, trądziki, teleangiektazje i in.), krwiomocz, hipowitaminoza C i P, nadciśnienie, skąpomocz, obrzęki, wysięki stawowe, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółci, nieżyt żołądka i jelit, zaparcia.