Rodzina - Caprifoliaceae
Opis botaniczny
Krzew lub drzewko dorastające do 6 m wys.; korowina jasnoszara, spękana; młode gałązki zielone; liście na ogół 5-listkowe (pierzaste złożone); listki lancetowate, wydłużone, brzegiem ząbkowane lub piłkowane, zaostrzone; przylistki ząbkowane, jajowate, zaostrzone, szybko odpadające; kwiaty tworzą kwiatostan baldachokształtny, duży; płatki korony białe, żółtawe lub różowawe; pręcików 5; słupek 1; zalążnia 3-kbmorowa; owoc - pestczak, elipsoidalny, kulisty, czarny, błyszczący.
Kwitnie od czerwca do lipca. Rośnie w zaroślach, zagajnikach, w sadach, w lasach, przy polach i rzekach. Pospolity w całej Polsce. Roślina posiada charakterystyczny zapach.
Surowiec
Materiałem zielarskim są: liść, kwiatostan, kora i owoc - Folium, Inflorescentia, Cortex et Fructus Sambuci nigrae. Liście pozyskuje się od maja do czerwca. Bezsensowne jest oddzielanie kwiatów od szypuł na których są osadzone. Wartościowe są całe baldachy. Korę można pozyskiwać przez cały rok. Owoce należy wysuszyć w temp. około 60-80°C, pozostałe zaś surowce w temp. 20-40°C.
Flos et Fructus Sambuci - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 20, 25 i 50 g; FP I, II, III, IV et V). Producenci: Kawon, Herba Lux, Herbapol, Herba Salus, Herba Victus.
Skład chemiczny
Owoce posiadają glikozyd - sambunigrynę, kwasy (chinowy, chlorogenowy, jabłkowy- 1,18%, szikimowy), węglowodany - ok. 6%, witaminy z grupy B, wit. C i H, karoten, sole - ok. 1%, pektyny - 3,5%, garbniki - ok. 6%, antocyjany (3-glukozyd cyjanidyny, 3-sambubiozyd cyjaniny, 3-sambubiozydo-5-glukozyd cyjanidyny). W owocach jest około 60-100 mg wit.C w 100 g.
Liście posiadają znaczne ilości wit. C, bo około 200-300 mg w 100 g, ponadto karoten - 0,014 mg, aldehyd glikogenowy i heksanowy, olejek eteryczny, sambunigrynę - ok. 0,11%, alkaloidy (sambucyną, chryzanteminę), garbniki, śluzy, kwasy, sole. Kwiaty zawierają olejek eteryczny - ok. 0,3%, flawonoidy (kwercetynę, rutynę, kempferol), kwasy (kawowy, masłowy, p-kumarynowy, walerianowy, jabłkowy, chlorogenowy, ferulowy), garbniki, zw. aminowe (amyloaminę, etyloaminę, izobutyloaminę, cholinę), śluzy, sambunigrynę (glikozyd cyjanhydrynowy), alkaloidy (?), beta-amyrynę, alfa-amyrynę, lupeol, cykloartenol, lipidowce, różnego rodzaju estry, sole, witaminy (wit. C - 80-90 mg/100 g),glukozę, saponiny i in.
Kora bzu czarnego bogata jest w garbniki, saponiny, żywice, cholinę, sytosterol, kwasy, sole, olejek eteryczny, glikozydy i alkaloidy; jej skład wymaga zbadania.
Działanie
Kwiat: wykrztuśne, przeciwzapalne, odkażające, przeciwropne, napotne, odtruwające, przeciwgorączkowe, moczopędne, przeciwobrzękowe, rozkurczowe, rozgrzewające, uspokajające, nasenne (w stosunku do dzieci), uszczelniające i wzmacniające naczynia krwionośne, przeciwmiażdżycowe, ogólnie wzmacniające, przedłużające działanie witaminy C, regulujące przemianę materii.
Owoc: regulujące wypróżnienia lub lekko przeczyszczające, wzmacniające ogólnie, napotne, przeciwgorączkowe, odtruwające organizm, moczopędne, przeciwbólowe (w przypadku nerwo- i mięśniobóli), żółciopędne, rozkurczowe.
Liść: lekko przeczyszczające, przeciwkaszlowe, wykrztuśne, powlekające (osłaniające), żółciopędne, pobudzające wydzielanie śliny i soku żołądkowego oraz apetyt, wzmacniające ogólnie i naczynia krwionośne, moczopędne, przeciwobrzękowe, przeciwreumatyczne, “czyszczące krew” ze szkodliwych substancji, regulujące metabolizm, odkażające.
Kora: silnie moczopędne, przeciwobrzękowe, przeciwartretyczne, silnie przeciwgorączkowe, napotne i odtruwające, żółciopędne, przeciwreumatyczne, przyśpieszające przemianę materii, ściągające, odkażające, przeciwkamicze (układ moczowy).
Wskazania:
Kwiat: przeziębienie, grypa, odrą i inne choroby zakaźne, gorączka, kaszel, zmarznięcie, stany zapalne gardła, nieżyt zatok, choroby alergiczne, nieżyt układu oddechowego, nieżyt żołądka i jelit, zapalenie migdałków, pękanie naczyń krwionośnych (plamice), miażdżyca, zaburzenia trawienne, zatrucia, choroby skórne, rekonwalescencja, zaburzenia metaboliczne. Zewnętrznie (jednocześnie stosować doustnie): stany zapalne gałki ocznej, spojówek i powiek, przemęczenie, opuchnięcie i łzawienie oczu, pękanie naczyń w oku, stany ropne oczu, zapalenie skóry i narządów płciowych, upławy, ropnie, rany, liszaje, wrzody.
Owoc: zaparcia, stany ozdrowieńcze, gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne, kaszel, bóle nerwowe, nieżyt oskrzeli i krtani, skąpomocz, zatrucia, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego (lek wspomagający !), choroby alergiczne.
Liść: zaparcia, zaburzenia przemiany materii, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, kaszel, przeziębienie, choroby skórne i zakaźne, nieżyt żołądka, zgaga, choroba wrzodowa, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby uczuleniowe, reumatyzm, dna, zatrucia, kora: obrzęki, kamica moczowa, zapalenie nerek i pęcherza moczowego, skąpomocz, krwiomocz, białkomocz, ropomocz, otyłość, gorączka, zatrucia, choroby skórne, zakaźne i przeziębieniowe, reumatyzm, dna, zastoje żółci.
Przeciwwskazania: nudności i wymioty.
Preparaty, dawkowanie, stosowanie:
odwar (kora, owoce!) - 100-150 ml (z kory) - 150-200 ml (z owoców) 2-3 razy dz. (w gorączce - 4-6 razy dz. po 100 ml); owoce gotować nie dłużej jak 5 minut, a otrzymany wywar polecam osłodzić miodem; korę gotować 10-15 minut, odstawić i trzymać pod przykryciem 30 minut po czym przefiltrować.
- napar (z liści i kwiatów) - 100-150 ml 2-3 razy dz.; w chorobach ostrych - 150-200 ml 3-4 razy dz.; napar kwiatowy można osłodzić miodem; ponadto stosować jako płukankę i do okładów na skórę oraz oczy (10 minutowe zmieniane co 5 minut);
- sok (z owoców) - 50 ml 3-4 razy dz.;
- Sirupus Sambuci nigri (z kwiatów świeżych) - 2 łyżki 3-4 razy dz.;
- Mel Sambuci nigri z pyłkiem kwiatowym: zebrany pyłek ze świeżych kwiatów zmieszać z miodem (1 łyżeczka pyłku na 2 łyżki miodu naturalnego) i zażywać 3-4 razy dz. przy kaszlu, chorobach zakaźnych, przeziębieniowych i przy osłabieniu;
- Tinctura Sambuci nigri (liść, kwiat, kora): do pędzlowań i przemywań schorzałych miejsc (rany, oparzenia, owrzodzenia itd.
Uwagi! Świeżych owoców nie wolno zjadać. Nadają się one tylko do spożycia po zagotowaniu. Jeżeli z owoców przyrządza się marmoladki, kompoty, galaretki, dżemy, wina to należy oddzielić od nich pestki (przecieranie przez sito, cedzenie itd.). Pestki z owoców nie mogą dostać się do naszych żołądków, gdyż tam pod wpływem pewnych enzymów wydzielają szkodliwy kwas cyjanowodorowy. Sam sok i miąższ z owoców jest bardzo wartościowy i zupełnie nieszkodliwy (bezpieczny) zarówno dla małych dzieci jak i osób starszych wiekiem. Bezpieczne są także wyciągi z owoców (wodne, octowe, alkoholowe) “zagotowane”, gdyż wysoka temp. rozkłada szkodliwe substancje. Wyciągi z kwiatów bzu czarnego można z powodzeniem podawać niemowlętom. Liście i korę bzu można stosować w leczeniu dzieci, które ukończyły 1 rok (12 msc. życia).
