Medycyna akademicka dzieli grzybice na ogólnoustrojowe i zewnętrzne ale uważem, że podział ten jest nieprawidłowy, gdyż często pierwotne ogniska zakażenia grzybic zewnętrznych znajdują się wewnątrz organizmu. Leczenie, więc grzybic zewnętrznych polega na likwidowaniu objawów zewnętrznych lekami działającymi miejscowo. Tylko niektórzy lekarze zwracają uwagę na to, że źródłem tych schorzeń mogą być zainfekowane wcześniej narządy wewnętrzne.
Bardzo często sami chorzy nie zwracają uwagi na objawy zakażenia wewnętrznego, ale są zaniepokojen wtórnymi zewnętrznymi objawami infekcji np.:białym nalotem na języku, bólem i nalotami w obrębie gardła lub zapaleniem wałów paznokciowych.
Grzybice jamy ustnej i gardła
Grzybica jamy ustnej i gardła jest zaliczana przez medycynę klasyczną do zakażeń zewnętrznych. Pierwotne ich źródło jednak tkwi wewnątrz organizmu. Obrazem infekcji grzybiczej są zmiany zapalne jamy ustnej, gardła i niekiedy przełyku. Chorują na nie najczęściej dzieci oraz osoby w podeszłym wieku, noszące protezy zębowe. Choroby te pojawiają się częściej u palaczy tytoniu, w nabytych zespołach niedoboru odporności – u osób po przeszczepach narządów wewnętrznych, poddanych leczeniu immunosupresyjnemu oraz AIDS.
Ostre postacie grzybic jamy ustnej i gardła
Grzybica rzekomobłoniasta ostra (acute pseudomembranous candidosis)
Najczęściej na tę postać grzybicy chorują noworodki, małe dzieci i osoby dorosłe z osłabionym systemem odpornościowym. Na zmienionej zapalnie błonie śluzowej jamy ustnej policzków, dziąseł i gardła występują kredowobiałe, jakby nałożone na wierzch naloty przypominające kwaśne mleko, które łatwo można usunąć, ale przy próbie ich oderwania odsłania się żywoczerwone dno. Najczęściej zmianami tymi objęte jest podniebienie i język. Pojawiają się objawy zapalenia warg, suchość języka, mogą wystąpić zaburzenia połykania.
Grzybica zanikowa ostra (acute atrophic oral candidosis)
Na tę chorobę chorują najczęściej osoby z nieuregulowaną cukrzycą i biorący antybiotyki. Charakteryzuje się silnym zaczerwienieniem błony śluzowej jamy ustnej i gardła z widocznymi pojedynczymi lub zlewającymi się ogniskami grzybiczymi, białymi lub białokremowymi. Równocześnie dochodzi do obrzęku języka, wygładzenia jego powierzchni i zaniku brodawek. Mogą pojawić się objawy zapalenia kącików ust z naciekaniem policzków i warg. Chorzy odczuwają znaczne dolegliwości, jak silne pieczenie języka, dużą wrażliwość na pokarmy kwaśne i ostre.
Przewlekłe postacie grzybic jamy ustnej i gardła
Grzybica rzekomobłoniasta przewlekła (chronic pseudomembranous candidosis)
Na tę chorobę zapadają najczęściej ludzie z nabytym zespołem braku odporności poddani leczeniu immunosupresyjnemu oraz AIDS. Objawy fizyczne schorzenia występujące w jamie ustnej są podobne do tych, jakie pojawiają się w postaci ostrej, z tym, że trudniej poddają się leczeniu.
Grzybica przewlekła zanikowa (chronic atrophic oral candidosis)
Choroba dotyczy najczęściej pacjentów noszących protezy i występuje głównie na podniebieniu pod płytą protezy, również może się umiejscawiać na języku, który ulega całkowitemu wygładzeniu. Wykwity mają charakter rozległych plam i lub rozlanych rumieni, które powodują dolegliwości w formie pieczenia czy bolesności.
Grzybica rumieniowa przewlekła (chronic acute erythematous candidosis)
Cechą charakterystyczną tej choroby jest przewlekle utrzymujący się stan zapalny błony śluzowej jamy ustnej, języka i gardła z widocznymi na jej powierzchni białymi rozsianymi nalotami. Występuje najczęściej u ludzi noszących protezy zębowe.
Grzybica rozrostowa przewlekła (chronic plaque – like candidosis)
Choroba ta dotyczy częściej mężczyzn niż kobiet. Chorobę tę cechuje obecność na języku i błonie śluzowej jamy ustnej, białych, spoistych jednolitych tarczek, które są twarde, i szorstkie, i trudno oddzielają się od podłoża. Są nieregularne, ale wyraźnie odgraniczone, otoczone rumieniem. Objawami przedmiotowymi są bolesność języka, podniebienia i warg.
Grzybica grudkowa przewlekła (chronic nodular candidosis)
Błona śluzowa jamy ustnej charakteryzuje się wyglądem przypominającym drogę wybrukowaną polnymi kamieniami.
Zapalenie kącików ust, zajady (angular cheilitis)
Objawy choroby mają charakter ognisk zapalno-nadżerkowych, niezbyt ostro odgraniczonych od skóry zdrowej. Charakterystyczne jest przykre i bolesne pękanie kącików ust oraz białe niewielkie powierzchowne naloty na czerwieni wargowej w okolicy tych pęknięć. Sam proces zapalny może się szerzyć na otaczającą skórę, jednakże nie zajmuje błony śluzowej policzków. Usposabiają do jej wystąpienia cukrzyca, niedobór witamin grupy B, podrażnienie np. nieprawidłowo dobrane protezy. Często pojawia się u dzieci, które ślinią się i oblizują wargi.
Romboidalne środkowe zapalenie języka (median rhomboid glossitis)
Choroba ta charakteryzuje się romboidalnym kształtem zmian zmienionej powierzchni języka zakażonego grzybem.
Uwagi na temat leczenia grzybicy
Grzybice jamy ustnej i gardła powinno leczyć się zarówno ogólnoustrojowo i miejscowo. Antybiotyki przeciwgrzybicze i inne leki farmaceutyczne powinny być zarezerwowane dla stanów ostrych i stosowane jeszcze przez około 2 tygodnie po ustąpieniu objawów. Dalsze leczenie powinno polegać na stosowaniu preparatów pochodzenia naturalnego, które ma na celu wzmacnianie systemu odpornościowego, uniemożliwiające ponowną ekspansję grzyba. Należy podkreślić, że infekcje grzybicze często wymagają długotrwałego leczenia.
Grzybice skóry i jej przydatków
Patogenne drożdżaki (grzyby Candida) nie należą do fizjologicznej flory zdrowej i zadbanej skóry. Osiedlają się na niej tylko wtedy, gdy napotkają sprzyjające warunki do swojego rozwoju. Skóra pokryta rogową warstwą naskórka oraz jej przydatki tj. włosy i paznokcie, stwarzają trudne warunki do kolonizacji i rozwoju grzybów. Inwazji skóry dokonują tyko te gatunki grzybów, które mają własności keratynofilne - o powinowactwie do białka keratyny. W początkowej fazie rozwój grzyba przebiega bezobjawowo, dopóki nie przeniknie do świeżo wytworzonej keratyny wywołując miejscowy stan zapalny, czego następstwem jest pojawienie się wykwitu grzybiczego na skórze. Równolegle z tym procesem rozwija się odporność organizmu na to zakażenie, co często prowadzi do samowyleczenia nawet głębokich zmian na skórze. Na taki stan rzeczy wydaje się mieć wpływ układ hormonalny, gdy np. w okresie pokwitania ulegają zakażeniu grzybiczemu mieszki włosowe, a po jego zakończeniu dochodzi do samowyleczenia. Do grzybiczego zapalenie skóry i jej przydatków dochodzi u ludzi stosunkowo często. Tam gdzie przewija się wiele osób i chodzi się boso np. w łaźniach, basenach, saunie łatwo jest paść ofiarą grzybów infekujących skórę. Dlatego zaleca się chodzić w takich miejscach w klapkach. Łatwo jest również zakazić się grzybami używając wspólnych ręczników, czepków kąpielowych, nosząc cudzą bieliznę osobistą. Rozwojowi zachorowań grzybicy stóp sprzyja noszenie obuwia z tworzyw sztucznych skóropodobnych, mało przewiewnych i nieprzepuszczających wilgoci, bielizny osobistej ze sztucznych tkanin.
Naturalne czynniki ochronne organizmu
1. zachowanie ciągłości anatomicznej powłok skórnych i śluzowych,
2. szybki podział komórek naskórka, sprzyjający wydaleniu komórek grzyba razem ze złuszczającą się jego warstwą rogową,
3. kwaśny odczyn skóry dzięki obecności w łoju skórnym nasyconych kwasów tłuszczowych zawierających w swych łańcuchach 7, 9, 11 i 13 atomów węgla, które hamują wzrost grzybów.
4. obecność bakterii saprofitycznych tworzących dodatkową barierę fizyczną przed zasiedleniem się drożdżaka, mogących współzawodniczyć o miejsce przyczepu na powierzchni komórki,
5. sprawnie funkcjonujący system odpornościowy - odporność komórkowa i w mniejszym stopniu humoralna, sprawny system fagocytarny i układ siateczkowo - śródbłonkowy, kompletny system dopełniacza.
Postacie kliniczne grzybicy skóry i przydatków
Grzybica wyprzeniowa (Candidiasis intertriginosa)
Schorzenie to wywołuje najczęściej grzyb Candida albicans. Zmiany zapalne w grzybicy wyprzeniowej często rozwijają się u osób chorych na cukrzycę i niekiedy są pierwszym symptomem mogącym sugerować rozwój tej choroby. Charakterystyczne dla tej choroby są zmiany zapalne skóry rumieniowo – złuszczające, w obrębie których dochodzi do nadmiernego złuszczania i pękania naskórka, powstania swędzących nadżerek oraz przesiąkania płynu surowiczego. Zwykle przekraczają obszar wzajemnego przylegania fałdów skóry, w dalszym przebiegu złuszczając się, obnażają obszar o barwie ciemnoczerwonej o powierzchni połyskliwej i wilgotnej. Ognisko odgraniczone jest od skóry zdrowej rąbkiem odwarstwionego naskórka. Charakterystyczne jest pojawienie się w okolicy tych zmian ognisk rumieniowo – złuszczających zwanych satelitami. Przedstawiam poniżej choroby wyprzeniowe, którego podziału dokonano na podstawie lokalizacji.
Wyprzenie w fałdzie międzypośladkowym i okolicy odbytu (candidiasis intertriginosa interglutealis et perianalis)
Należą do najczęstszych, uporczywych i najbardziej przykrych. Związane są z zakażeniem końcowego odcinka jelita grubego.
Wyprzenie w fałdzie pachwinowo – udowym (candidiasis intertriginosa inquinalis)
Zmiany te mogą towarzyszyć postaci międzypośladkowej lub występować niezależnie.
Wyprzenie w okolicach podpiersiowych (candidiasis intertriginosa submammaris)
Zmiany te dotyczą najczęściej kobiet otyłych o obwisłych piersiach.
Wyprzenie między palcami stóp (candidiasis intertriginosa interdigitalis pedum).
Zmiany jakie pojawiają się na skórze opisałem w - Grzybica międzypalcowa stóp. Jedyną objawem różnicującym te dwa schorzenia jest pojawienie się w wyprzeniu drobnych pęcherzyków na obwodzie stanu zapalnego, których zakrzepła wydzielina skleja sąsiednie palce.
Wyprzenie międzypalcowe na ręku (erosie interdigitalis candidamycetica)
Jest zwykle pojedynczym ogniskiem w trzeciej przestrzeni międzypalcowej. Ogniska zapalne są ostro odgraniczone od otoczenia. Rąbek odwarstwionego naskórka ma barwę ciemnoczerwoną i błyszczącą, jakby polakierowaną.
Zapalenie czerwieni wargowej (cheilitis candidamycetica) oraz kącików ust (Angelus infectious oris)
Jest następstwem zakażenia grzybiczego przeniesionego z jamy ustnej na przyległe okolice. Przewlekaniu się tej choroby sprzyja nawyk ślinienia się i oblizywania warg.
Cechą morfologiczną, różniącą wyprzenia od grudkowych i pęcherzykowych wykwitów grzybicy pachwin, jest ich lokalizacja. W wyprzeniach zmiany skórne umiejscowione są w głębi fałdów skórnych, natomiast w grzybiczych na ich obwodzie. Lokalizacja zmian chorobowych w obrębie fałdów skóry sprzyja rozwojowi grzybicy ze względu na istnienie sprzyjających warunków do ich rozwoju - podwyższona temperatura ciała, wilgotność, a także naruszające ciągłość bariery naskórkowej podrażnienia mechaniczne pachwin w czasie chodu. W celu ustalenia rozpoznania należy ocenić materiał pobrany ze zmiany pod mikroskopem, ewentualnie wykonać posiew na podłoża mikologiczne.
Grzybica skóry poza fałdami (candidiasis cutis glabrae)
Zmiany zapalne skóry rozwijają się z małych ognisk na obwodzie zmian wyprzeniowych. Mają tendencję do obwodowego poszerzania się obejmując rozleglejsze odcinki skóry z pozazębianymi obrzeżami.
Grzybica pieluszkowa
Rozwija się w następstwie niewłaściwej pielęgnacji niemowląt. Zajmuje najczęściej obszar pośladków i podbrzusza, ale może rozprzestrzenić się na całą powierzchnię skóry.
Grzybica otoczki brodawki sutkowej (candidiasis areolae mammae)
Dotyczy brodawki sutkowej i jej okolicy u matek karmiących. Zmiany zapalne mają charakter rumieniowo – złuszczający lub pęcherzykowy. Proces jest ograniczony do samej brodawki sutkowej. Sprzyja rozwojowi choroby ślinienie się noworodka i pleśniawki występujące w obrębie jego jamy ustnej.
Grzybica mieszków włosowych (candidiasis follicularis)
Zakażeniu ulegają mieszki włosowe brody u mężczyzn lub choroba zajmuje inne okolice np. mosznę. Charakterystyczny jest obrzęk okolicy ujścia mieszków włosowych.
Grzybica międzypalcowa wyprzeniowa (Tinea interdigitalis intertriginosa)
Jednym z czynników wywołujących tę chorobę jest grzyb Candida albicans. Szczególnie często pojawia się u żołnierzy noszących szczelne i małoprzewiewne obuwie. Proces chorobowy zaczyna się w IV przestrzeni międzypalcowej palców stóp i obejmuje po kolei inne fałdy między przyległymi palcami. Ponieważ zmiany są swędzące, zakażenie przenosi się w następstwie drapania. Na skórze między palcami, we wstępnej fazie rozwoju choroby, pojawiają się przezroczyste pęcherzyki, które pękają. Naskórek przybiera kolor biały , staje się rozpulchniony, zmacerowany i złuszczając się obnaża różową połyskliwą wilgotną powierzchnię. Maceracja posuwa się w kierunku obwodowym i obejmuje swym zasięgiem - fałd podpaznokciowy, palce i przylegające miejsca na grzbiecie stopy.
Grzybica paznokci (candidiasis unquium)
Najczęstszym objawem grzybicy paznokci jest zanokcica (paronychia) charakteryzująca się występowaniem ostrego lub przewlekłego stanu zapalnego tkanek miękkich otaczających paznokieć, wywołanego z reguły przez Candida albicans lub C. parapsilosis. Najczęściej dochodzi do infekcji u ludzi mających częsty kontakt z wodą – pomywaczy, sprzątaczek itp. Proces obejmuje początkowo 1- 2 paznokcie, a następnie dalsze. Wiodącymi objawami zakażenia są: ból i obrzęk wału paznokciowego, okresowe sączenie wydzieliny ropnej. Boczny brzeg płytki paznokciowej może być podminowany treścią ropną i oddzielony od tkanek miękkich. Paznokcie z czasem stają się żółto - zielonkawe, tracą połysk, ulegają przerostowi i rozwarstwieniu, począwszy od ich brzegów zewnętrznych. Zanokcicę mogą wywołać również bakterie, więc decydujące znaczenie w diagnostyce może mieć bezpośrednie badanie mikroskopowe wydzieliny lub jej posiew. Często dochodzi do zakażeń mieszanych grzybiczo - bakteryjnych. W miarę przedłużania się choroby płytka paznokciowa może ulec całkowitemu zniszczeniu.
Grzybica ziarniakowa (candidiasis granulomatosa)
Schorzenie to jest następstwem upośledzonej odporności komórkowej. Rozwija się we wczesnym dzieciństwie na owłosionej skórze głowy, w okolicy otworów naturalnych na twarzy, małżowinach usznych, dłoniach i podeszwach stóp. Na skórze pojawiają się brudnożółte strupy, które rozrastając się tworzą lite, grube, kruche nawarstwienia.
Grzybicze zakażenia ogólnoustrojowe
Zakażenia ogólnoustrojowe wywołuje najczęściej grzyb Candida albicans, jednakże z roku na rok wzrasta liczba zakażeń wywołanych przez inne gatunki grzybów jak C. glabrata, C. tropicalis i C. crusei. O grzybicy ogólnoustrojowej mówimy wtedy, gdy chorobą objęte są narządy wewnętrzne organizmu.
Skala wzrostu liczby zachorowań na grzybice wewnętrzne organizmu zaczyna wydawać się w chwili obecnej problemem ogólnospołecznym. Zjawiska tego jednak nie dostrzega współczesna naukowa medycyna oraz nie podejmuje też żadnych działań profilaktycznych ograniczających rozprzestrzenianie się tego typu infekcji.
Wiadomości ogólne
Pierwotna lokalizacja zmian chorobowych może być różna, ale jest nią z reguły jelito grube, ewentualnie jama ustna, gardło, pęcherz moczowy, pochwa, oskrzela, skóra, palce dłoni i stóp oraz paznokcie. Pierwotnymi wrotami rozprzestrzeniania się zakażenia u narkomanów mogą być miejsca wykonywania przez nich injekcji. Z pierwotnej lokalizacji grzybnia rozrastając się przerasta wszystkie tkanki i narządy żywiciela. Nie ma różnicy w objawach klinicznych wywołanych przez poszczególne gatunki grzybów, a te jakie zauważa się, wynikają z drogi i szybkości rozprzestrzeniania się zakażenia, stanu systemu odpornościowego organizmu oraz osobistej predyspozycji do zachorowania.
Grzybicze schorzenia ogólnoustrojowe są niesłychanie groźne i niebezpieczne, gdyż ukrywają się w początkowej fazie ich rozwoju pod maską innych chorób i traktowane są przez medycynę jako odrębne i samodzielne schorzenia - nerwica, alergie, przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa, refluks żołądkowo – przełykowy bądź dwunastniczo - żołądkowy, zespół jelita nadwrażliwego, astma oskrzelowa, łuszczyca itd.
Czynniki sprzyjające rozwojowi grzybicy ogólnoustrojowej
Grzybiczym zakażeniom ogólnoustrojowym sprzyja osłabienie systemu odpornościowego organizmu. Z reguły chorych zakaża drożdżak, którego do tej pory człowiek był jedynie nosicielem, a który w sprzyjających jemu warunkach przekształca się w grzyba.
Uważa się, że neutropenia - spadek liczby granulocytów w krwi obwodowej, w większości wypadków przyczynia się do rozwoju infekcji grzybiczych. Uważam jednak, że zjawisko to pojawia się również już w trakcie infekcji grzybiczych i trudno jest ustalić, czy przyczyniło się to do jej wystąpienia, czy było jej skutkiem. Granulocyty wchodzą w skład układu białokrwinkowego (leukocytów) i należą do tej grupy komórek systemu odpornościowego, które bezpośrednio walczą z czynnikami obcymi dla organizmu - zwanymi antygenami. Można powiedzieć, że pełnią rolę „strażników” – gdyż stale krążąc we krwi wykrywają i niszczą mikroby oraz komórki nowotworowe. Zmniejszenie ich ilości we krwi obwodowej, zdecydowanie obniża zdolność organizmu do ograniczenia rozmiaru infekcji grzybiczej.
Uważa się powszechnie, że do rozwoju grzybiczych zakażeń wewnętrznych dochodzi u ludzi z wyraźnie osłabionym systemem odporności:
# ludzi po przeszczepach narządów wewnętrznych poddanych leczeniu immunosupresyjnemu,
# u chorych na nowotwory poddanych leczeniu chemioterapią i radioterapią,
# u pacjentów przewlekle chorych na oddziałach intensywnej opieki medycznej,
# u ludzi z osłabionym systemem odpornościowym poddanych zabiegom chirurgicznym,
# u chorych na AIDS.
Zauważam jednak bardzo niepokojące zjawisko znacznego wzrostu zachorowań grzybiczych wśród ludzi:
# poddanych przewlekłej antybiotykoterapii,
# nadużywających chemicznych preparatów farmakologicznych,
# u kobiet zażywających hormonalne środki antykoncepcyjne i poddanych kuracjom hormonalnym,
# stosujących na co dzień dietę wysokowęglowodanową z nadmiarem białka i tłuszczów stałych.
Grzybica przewodu pokarmowego
Grzybica przewodu pokarmowego, jeszcze niedawno stanowiła stosunkowo rzadki problem kliniczny. Ostatnio obserwuje się ją coraz częściej, co pozostaje w związku z rozpowszechnieniem leków przeciwwrzodowych obniżających pH żołądka, antybiotykoterapii oraz z powiększaniem się grupy chorych z obniżoną odpornością - nowotworowych, poddawanych leczeniu cytostatykami, AIDS itp. Grzybicę przewodu pokarmowego należy uznać za schorzenie oportunistyczne. Termin ten używany jest wobec drobnoustrojów, które wywołują chorobę wówczas, gdy w organizmie toczy się jakiś pierwotny proces chorobowy – miejscowy lub ogólny. Wyzdrowienie po zakażeniu nie pozostawia specyficznej odporności i kolejna infekcja może pojawić się, jeśli siły odpornościowe organizmu ulegną ponownie osłabieniu.
W latach 70–tych i połowie 80–tych przełyk i jama usta był najczęściej rozpoznawanym miejscem infekcji grzybem Candida w przewodzie pokarmowym. Obecnie najczęściej rozpoznaje się infekcję żołądka, co należy przynajmniej wiązać z upowszechnieniem farmakoterapii przeciwwrzodowej w skład której obecnie wchodzą leki obniżające kwaśność soku żołądkowego oraz antybiotyki. Z innych czynników ryzyka wymienia się: cukrzycę, doustną albo aerozolową sterydoterapię, chorobę nowotworową oraz marskość wątroby.
Istotnym problemem diagnostyki chorób grzybiczych przewodu pokarmowego jest obecność drożdżaków jako naturalnego składnika stolca. Duże znaczenie diagnostyczne przypisuje się pogłębieniu tych dolegliwości podczas stosowania diety bogatowęglowodanowej, gdyż uważa się, że szybko metabolizowany przez drożdżaki cukier jest dla nich źródłem energii. Okoliczności powstawania biegunek związanych z infekcją grzybiczą nie są jeszcze dobrze poznane niemniej faktem jest, że wielu chorych zostało skutecznie wyleczonych środkami przeciwgrzybiczymi i dietą z ograniczoną podażą węglowodanów. O rozpoznaniu grzybicy często decyduje pozytywna odpowiedź na leczenie środkami przeciwgrzybiczymi.
Diagnostytka grzybiczych infekcji górnego odcinka przewodu pokarmowego (jama ustna, przełyk, żołądek) może opierać się na cenie stanu miejscowego również w badaniu endoskopowym jednak ostateczną weryfikację otrzymujemy dzięki badaniom laboratoryjnym.
W diagnostyce laboratoryjnej grzybic stosuje się:
# bezpośrednie badania mikroskopowe,
# hodowlę w celu identyfikacji i określenia liczby grzybów w badanym materiale,
# badania immunologiczne.
Obecność grzybów w organizmie człowieka wywołuje odpowiedź immunologiczną, i można to wykryć badając obecność krążących przeciwciał w surowicy oraz antygenów. Jako antygen w diagnostyce serologicznej Candida albicans najczęściej używany jest mannan wchodzący w skład ściany komórkowej grzyba. W ciągu 3–10 dni od zakażenia u chorych z ostrą i przewlekłą grzybicę błon śluzowych oraz grzybicą ogólnoustrojową wykrywane są przeciwciała IgM anty–Candidamannan. Przeciwciała te w ostrych zakażeniach osiągają 1:160 i powyżej i dotyczą chorych z masywną grzybicą ogolnoustrojową. Jednak wartość testów serologicznych dla antygenów Candida jest kwestionowana z powodu rozprzestrzenienia grzyba w zdrowej populacji. Obecnie uważa się, że wyniki pozytywne badań serologicznych w kierunku grzybicy Candida mogą wskazywać, ale nie przesądzają o obecności aktywnej infekcji jak również, że negatywny wynik testów serologicznych nie wyklucza zakażenia tymi grzybami. Interpretacja wyników dodatnich powinna być więc porównywana z obrazem klinicznym.
Należy w związku z tym zastanowić się nad celowością wykonywania tych badań.
Grzybica przełyku (oesophagitis mycotica)
Grzybice przełyku są groźne dla zdrowia i życia. Znane są przypadki pojawienia się grzybicy przełyku jako powikłanie leczenia choroby wrzodowej lekami zmniejszającymi kwasowość żołądka. Po ich odstawieniu i zastosowaniu leczenia przeciwgrzybiczego infekcja ustępuje, co wskazywać na to, że naturalny reflux soku żołądkowego zawierającego kwas solny może odgrywać rolę zabezpieczającą przełyk przed zakażeniem. Strzępki grzybni wrastają w ścianę naczyń krwionośnych, wywołują ich uszkodzenia i stają się przyczyną krwotoków. Chorobę tę należy różnicować z rakiem przełyku mycetoma, a rozstrzygające może być badanie biopsyjne i mikologiczne. U 45–60% chorych z grzybicy przełyku nie występują żadne objawy kliniczne, więc nie przeprowadza się szczegółowej diagnostyki w tym kierunku. Stąd przypuszczenie, że jest ona częstsza niż to mogłoby się wydawać. Podstawową dolegliwością jest ból występujący przy połykaniu, który często uniemożliwia pobieranie pokarmu. Występują również u chorych zaburzenia połykania, zwłaszcza w stosunku do pokarmów stałych. Inne najczęściej występujące dolegliwości to: bóle zamostkowe, okolicy przykręgosłupowej, okołołopatkowej i bóle całych pleców. Rozpoznanie opiera się na badaniach radiologicznych, endoskopowych, mikologicznych i histologicznych.
W obrazie ezofagoskopowym krucha, zaczerwieniona śluzówka przełyku pokryta jest białym nalotem, kryjącym niekiedy powierzchowne owrzodzenia.
W celu potwierdzenia rozpoznania grzybicy przełyku konieczne jest wykonanie ezofagoskopii, której uzyskany obraz jest charakterystyczny dla infekcji grzybiczej. W trakcie badania należy pobrać materiał z pokrywających śluzówkę nalotów za pomocą wymazu szczoteczkowego. Jego ocena mikroskopowa daje charakterystyczny obraz zakażenia grzybiczego. Wskazane jest też wykonać badanie biopsyjne, ale niestety w niewielu przypadkach udaje się wykazać grzybnię Candida. Mylące jest to, że w wielu przypadkach pobranych wymazów z przełyku od zdrowych ludzi, hoduje się drożdżaka Candida.
Kombinacja 2 parametrów, tj. obecności grzybicy jamy ustnej oraz objawów klinicznych pochodzących z przełyku są charakterycznym objawem zakażenia.
Grzybica żołądka i dwunastnicy (candidosis ventriculi et duodeni)
Ponieważ drożdżaki bytują w przewodzie pokarmowym jako flora saprofityczna, w związku z tym lekarze nie biorą ich pod uwagę jako czynnika zakaźnego. Niekiedy błona śluzowa żołądka jest ogniskiem pierwotnym rozmnażania się drożdżaka i miejscem rozprzestrzeniania się infekcji na cały organizm. Dla niektórych drożdżaków - Candida albicans i C. glabrata, normalna kwasowość soków żołądkowych nie stanowi żadnej przeszkody do ich rozwoju. Istnieją podstawy by sądzić, że obecność Candida na powierzchni żołądka nie pozostaje bez wpływu na stan jego śluzówki. Uważa się, że pewne produkty uboczne fermentacji Candida albicans, takie jak krótkołańcuchowe kwasy karboksylowe, aldehyd octowy czy enzymy proteolityczne wydzielane przez grzyby mogą zainicjować czy współuczestniczyć w procesie niszczenia nabłonka. Istotnymi przyczynami sprzyjającymi ich rozwojowi w obrębie żołądka są: leczenie antybiotykami i sterydami, odżywianie pozajelitowe, zabiegi chirurgiczne, niedoczynność tarczycy, przytarczyc i nadnerczy. Częstość występowania wrzodów grzybiczych waha się od 18% do 37% całości rozpoznań. Częstość natomiast gastroskopowo widocznej grzybicy wynosi około 2.5% w grupie chorych, u których z powodu dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego wykonywano gastroskopię. W ocenie endoskopowej wykazują cechy różniące je nieco od niezainfekowanych wrzodów. Są zwykle większe, o średnicy powyżej 2 cm, są głębokie, mają nieregularne brzegi, twarde podłoże, pokryte są biało-szarą błoną pokrywającą zaczerwienioną śluzówkę, cechują się większą skłonnością do krwawienia, częściej nasuwają podejrzenie choroby nowotworowej.
Pomimo głębokich martwiczych zmian w błonie śluzowej żołądka, grzyby bytują wyłącznie na ich powierzchni. Pobierana endoskopowo w celu przeprowadzenia badań mykologicznych treść żołądkowa i dwunastnicza może być zanieczyszczona grzybami pochodzącymi z jamy ustnej i stąd medycyna nie uznaje rozpoznanych zmian jako grzybiczych. Objawy kliniczne są niespecyficzne, zwykle obejmują bóle brzucha i utratę wagi ciała, spadek wagi ciała, wymioty, dolegliwości wrzodowe. Niekiedy mogą wystąpić krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego.
Refluks żołądkowo - przełykowy
Schorzenie to określa się jako zarzucanie treści żołądkowej do przełyku. Treść żołądka ma kwaśny charakter, uszkadza błonę śluzową przełyku i w konsekwencji powoduje tzw. refluksowe zapalenie przełyku. Przyczyną tej choroby jest nadmierne rozluźnienie dolnego zwieracza przełyku. W warunkach prawidłowych fala perystaltyczna docierająca do zwieracza powoduje jego zwiotczenie, co umożliwia przejście połkniętego kęsa do żołądka. Przedłużenie w czasie zwiotczenia zwieracza, który nie obkurcza się po połkniętej porcji pokarmu, powoduje przedostawanie się treści żołądkowej do przełyku i w rezultacie jego chemiczne zapalenie. Zaburzenie czynności dolnego zwieracza przełyku może związane być ze stanem zapalnym w jego obrębie, a na podstawie własnych obserwacji uważam, że często jego przyczyną jest zakażenie grzybicze.
Objawem refluksu żołądkowo – przełykowego jest pieczenie za mostkiem, ból pozamostkowy, ulewanie treści żołądkowej lub zwracanie pokarmów i odbijanie. Nieleczona choroba może dawać poważne powikłania, w tym zwężenie przełyku, krwawienie z uszkodzonego przełyku, a nawet przyczynić się do rozwoju nowotworów.
Grzybica jelit (candidosis ilei et colonis)
Jak wspomniałem wcześniej, drożdżaki chorobotwórcze są mniej wrażliwe na działanie kwasu solnego żołądka niż niechorobotwórcze i w związku z tym mogą przedostać się poza obręb żołądka i kolonizować jelito cienkie i grube.
Osłabienie funkcjonowania systemu odpornościowego ułatwia zagnieżdżeniu się drożdżaków w jelitach i penetrację ich ściany po przekształceniu się w grzyba. Czynnikiem sprzyjającym temu jest tzw. dysbioza - zaburzenie w składzie naturalnej flory bakteryjnej jelit.
Bakterie z grupy Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium bifidum wydzielają substancje o charakterze antybiotyku, których działanie zapobiega nadmiernemu rozrostowi drożdżaków. Wyjałowienie przewodu pokarmowego antybiotykiem przeciwbakteryjnym o szerokim spektrum działania lub zmniejszenie liczby bakterii saprofitycznych i o dobroczynnym działaniu na organizm, umożliwia rozrost drożdżaków. Ze zjawiskiem tym mamy do czynienia również w nabytym zespole deficytu immunologicznego - AIDS, u osób z granulocytopenią oraz z rozległymi oparzeniami skóry. Sprzyja to zakażeniom uogólnionym, które często kończą się masywną infekcją prowadzącą do śmierci. W przypadku grzybicy ogólnoustrojowej, może dojść do zajęcia nie tylko jelit, ale każdego narządu wewnętrznego.
U osób obłożnie chorych, gdzie karmienie pozajelitowe mieszankami lipidowymi (tłuszczowymi) jest jedyną formą odżywiania organizmu, istnieje poważne ryzyko rozwoju grzybic. Czynnikiem sprzyjającym infekcji są zawarte w mieszankach mikroskopijne cząsteczki związków tłuszczowych, które skutecznie blokują komórki żerne - makrofagi. Komórki te bowiem pochłonąwszy mikrocząsteczki tłuszczu stają się niezdatne do unieszkodliwiania komórek grzybów. Poza tym z końcu zaczyna brakować makrofagów do pochłaniania komórek drożdżaka.
Postacie kliniczne grzybicy jelit
* pleśniawkowa,
* śluzowo – nieżytowa,
* włóknikowo – rzekomobłoniasta,
* nadżerkowa,
* wrzodziejąca.
Drożdżyca jest wstępnym objawem rozmnażania się drożdżaków w przewodzie pokarmowym i są zaburzenia trawienia określane jako dyspeptyczne – nudności, nieprzyjemny zapach z ust, burczenie, przelewania, gazy jelitowe, zaparcia lub biegunki, nieokreślone bóle brzucha i niekiedy podostre zapalenie wyrostka robaczkowego. Biegunka kojarzona z nadmiernym rozwojem flory grzybiczej jest najczęściej długotrwała, wodnista i bezkrwawa. Usta u chorych są spękane, pojawia się suchość i pragnienie picia płynów. Charakterystyczny dla obecności toksyn grzybiczych w organizmie jest metaliczny smak w ustach. Narasta rozdrażnienie oraz nieustająca potrzeba jedzenia węglowodanów skrobiowych i słodyczy. Najczęściej z tymi objawami mamy do czynienia po antybiotykoterapiach. Dzięki stosowaniu probiotyków, wzmocnieniu systemu odporności preparatami witaminowo - mineralnymi, wymienione objawy te mogą ustąpić całkowicie.
Zespoły jelitowe związane z grzybicą Candida mają bogatą symptomatologię. Histopatologiczne potwierdzenie grzybicy uzyskuje się zarówno w nieżytowych, krwotoczno–martwiczych, rzekomobłoniastych oraz martwiczych przypadkach zapalenia jelita cienkiego i grubego. Rozpoznanie może zostać potwierdzone powtarzanymi badaniami mikologicznymi, serologicznymi oraz poprzedzone wykluczeniem innych przyczyn biegunki. W badaniu kolonoskopowym u chorych z potwierdzoną biegunką grzybiczą można zaobserwować białe naloty i rumieniowato zmienioną śluzówkę podobną do tej, która występuje w grzybicy przełyku.
W przypadku, kiedy drożdżak napotka sprzyjające warunki do swojego rozwoju, w krótkim czasie przeistoczy się w grzyba i wytworzy grzybnię, która rozrastając się, przerośnie całą powierzchnię jelit i narządów trawiennych – trzustki i wątroby. Gromadzące się toksyny drożdżaka w obrębie trzustki, zaburzają jej funkcje wydzielania soków trawiennych i insuliny. Objawem tych zaburzeń są kłopoty związane z trawieniem białek i tłuszczów oraz wahania wysokości stężenia cukru w krwi, gdyż insulina bierze udział w transporcie glukozy do wnętrza komórek organizmu. Wzrost jej ilości w krwi przyczynia się do obniżenia stężenia cukru w krwi. O tzw. hipoglikemii, która jest częstym zjawiskiem w infekcji drożdżakiem mówimy wtedy, kiedy stężenie cukru w krwi obniża się poniżej normy i osiąga wartość poniżej 60mg%. Spada poziom energii i rozwija się tzw. zespół przewlekłego zmęczenia związany z brakiem podstawowego materiału energetycznego w organizmie jakim jest glukoza. Obniża się zdolność człowieka do wykonania pracy fizycznej i umysłowej.
Zaburzenia funkcjonowania wątroby związane są z ograniczeniem jej wydolności w neutralizacji i wydalania normalnych produktów przemiany materii oraz toksyn wydzielanych przez organizm grzyba. W wielu przypadkach, z powodu nagromadzenia się substancji toksycznych w organizmie, dochodzi nie tylko do upośledzenia funkcji wątroby, ale następuje uszkodzenie jej komórek. Wzrasta nieznacznie poziom transaminaz i bilirubiny. Maleje również zdolność wytwarzania żółci przez wątrobę, co ma swoje odbicie w upośledzeniu emulgacji żółci i wtórnych kłopotów związanych z trawieniem tłuszczów przez trzustkę
Zespół nieszczelnego jelita(zespół cieknącego jelita)
Nazwa Zespołu nieszczelnego jelita (przeciekającego jelita) jest pojęciem bardzo ogólnym, którego wystąpienie mogą wywoływać różne czynniki etiologiczne. Jego przyczyną jest uszkodzenie błony śluzowej jelit, które powodować może między innymi infekcja grzybem Candida. Grzybnia penetrując błonę śluzową jelit uszkadza ją, dzięki czemu staje się nieszczelna dla substancji białkowo – cukrowych (glikoproteidów) mających charakter alergenów. Zespół nieszczelnego jelita może wywołać alergię pokarmową i odwrotnie - alergia pokarmowa wywołując stan zapalny, może spowodować nieszczelność błony śluzowej jelit.
Wnikające do wnętrza organizmu alergeny mogą zmienić funkcję systemu odpornościowego na tyle, że organizm zaczyna traktować niektóre własne tkanki jako agresora. Mogą wówczas rozwinąć się takie schorzenia, jak: reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Hashimoto, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespół Alzheimera. Wraz z eliminacją grzyba z organizmu czy wyeliminowaniem z diety glutenu, ściana jelit staje się coraz bardziej szczelna, nie przepuszcza alergenów, i zmniejsza się produkcja przeciwciał ukierunkowana przeciwko własnym tkankom. Zmniejszają się i ustępują powoli objawy alergii skórnych określanych jako idiopatyczne (o nieustalonej etiologii), astmy oskrzelowej oraz chorób związanych ze stanem autoagresji.
Zespół jelita drażliwego
(łac. colon irritabile , ang. IBS - Irritable Bowel Syndrom) Co mówi o przyczynach rozwoju tej choroby współczesna naukowa medycyna. Czynniki wywołujące tę chorobę nie do końca są jeszcze poznane. Rozważa się między innymi rolę zaburzeń motoryki jelita, wpływ diety - nietolerancję laktozy, stosowanie diety wysokowęglowodanowej, zbyt małą w diecie ilość błonnika roślinnego, spożywanie w nadmiarze sorbitolu, fruktozy, aspartamu. Wystąpienie objawów choroby bardzo często ma związek z ciężkimi przeżyciami w życiu pacjenta. Częściej niż inni chorują osoby prowadzące nerwowy, stresujący tryb życia. U ponad połowy chorych stwierdza się objawy depresji, niepokoju oraz hipochondrii.
Nie mogę zrozumieć, dlaczego nie bierze się pod uwagę infekcji grzybiczej jako przyczyny wystąpienia tej choroby, powiązanej najczęściej z objawami nietolerancji glutenu. U większości osób zebrany wywiad chorobowy, badanie lekarskie, wykonane posiewy mikologiczne kału wykazują stan zaawansowanej grzybicy jelit.
Do najważniejszych objawów związanych z tą chorobą należą: ból brzucha, zaparcia stolca lub przewlekła biegunka. Zaburzenia te mogą u danego chorego występować naprzemiennie lub jedno z nich może dominować w obrazie choroby. Ważnymi cechami charakterystycznymi Zespołu jelita dwrażliweggo jest brak krwi w stolcu oraz ustępowanie jego objawów podczas snu.
Postać zaparciowa
Głównym objawem tej choroby są zaparcia stolca pojawiające się naprzemiennie z okresami prawidłowego oddawania stolca, napadami bólów o charakterze kolki, często występujących w okolicy okrężnicy. Bóle brzucha są zwykle zlokalizowane w lewym podbrzuszu, ale mogą pojawić się w każdym innym miejscu jamy brzusznej, mogą być stałe, ostre, tępe, zazwyczaj łagodnieją przy ruchach jelit. Mogą występować wzdęcia, przelewania w jamie brzusznej, nudności i zgaga. Spożycie posiłku może nasilić objawy.
Postać biegunkowa
Postać biegunkową charakteryzuje oddawanie licznych stolców o niewielkiej objętości, często z domieszką śluzu, prawie natychmiast po zjedzeniu posiłku. Oprócz tego pacjenci skarżą się często na uczucie niepełnego wypróżnienia i nagłe parcie na stolec z koniecznością pospiesznego wypróżnienia się. U większości chorych występują silne bóle brzucha, dokuczliwe wzdęcia i częstsze oddawanie gazów. Najczęściej nasilają się po jedzeniu, a łagodnieją lub ustępują po oddaniu stolca i gazów. Dolegliwości te nasilają się w ciągu dnia, w nocy łagodnieją. Rano chorego budzi nagła potrzeba oddania stolca, lub pojawia się natychmiast po wstaniu z łóżka lub po posiłku.
Grzybice układu oddechowego
Grzybica tchawicy i oskrzeli
Postaci tej grzybicy towarzyszy kaszel, krwioplucie i wykrztuszanie śluzowej galaretowanej wydzieliny często podbarwionej na brązowo. Rozpoznanie tej choroby jest możliwe podczas bronchoskopii, kiedy widoczne są białe naloty pokrywające błonę śluzową tchawicy i oskrzeli. Objawem towarzyszącym tej chorobie są często pleśniawki jamy ustnej. W przypadkach nie leczonych choroba ta może przejść na tkankę płucną.
Grzybica płuc
Choroba ta powstaje jako następstwo przejścia grzybicy z oskrzeli na tkankę płucną lub jest następstwem posocznicy wywołanej komórkami drożdżaka. Grzybicy towarzyszy uporczywy suchy kaszel, wykrztuszanie śluzowej wydzieliny często podbarwionej na brązowo, narastająca duszność i gorączka. Chorzy są najczęściej w ciężkim stanie. Zmiany w obrazie radiologicznym są rozsiane i przypominają gruźlicę prosówkową, mogą zajmować cały płat płuca. Pojawiać się mogą w obszarze płuc pojedyncze ropnie.
Grzybica opłucnej
Choroba ta przebiega nie jako zakażenie izolowane, ale towarzyszy ropniakom opłucnej powikłanych przetoką oskrzelową. Zakażenie przebiega zwykle z gorączką i ogólnym osłabieniem. W treści ropnej pobranej z przetoki stwierdza się obecność licznych komórek drożdżaków.
Grzybice układu moczowego
Grzybica nerek (nephritis mycotica)
Do rozwoju grzybicy układu moczowego przyczynia najczęściej się drożdżak Candida albicans. W połowie przypadków, do zakażenia dochodzi na drodze krwiopochodnej, podczas wykonywania iniekcji. Komórki drożdżaków po przedostaniu się do krwi docierają do pętli nefronu (podstawowej struktury nerki), stąd przechodzą przez ścianę naczyń włosowatych do przestrzeni zewnątrzkomórkowej, tam rozmnażają się i wywołują zapalenie nerek lub/i wytworzenie się ropnia w części korowej nerek. Choroba może przebrać formę ostrą lub przejść w postać przewlekłą. Inną drogą zakażenia jest wniknięcie drożdżaków przez cewkę moczową z założonego na stałe cewnika, następnie przez pęcherz moczowy i moczowody aż do miedniczek nerkowych, z tego miejsca infekując narząd.
Patogenność grzybów wynika z destrukcyjnego, mechanicznego działania grzybni na otaczające tkanki nerek oraz wytwarzania przez nie endotoksyn i enzymów uszkadzających również inne narządy wewnętrzne.
Zapalenie grzybicze cewki moczowej (urethritis mycotica)
Objawy chorobowe grzybiczego zapalenia cewki moczowej nie są charakterystyczne i są nimi: pieczenie i bolesność podczas oddawania moczu. Rozpoznanie stawia się na podstawie bezpośredniego badania mikroskopowego wydzieliny z cewki moczowej oraz posiewu mikologicznego. Zakażenie cewki moczowej u kobiet występuje częściej niż u mężczyzn z przyczyny anatomicznej - cewka moczowa jest w bezpośrednim sąsiedztwie zakażonej grzybicą pochwy.
Grzybicze zapalenie pęcherza moczowego i miedniczek nerkowych (cystopyelitis mycotica)
Obraz kliniczny choroby, podobnie jak w innych grzybicach układu moczowego nie jest charakterystyczny. Rozpoznanie opiera się głównie na badaniu mikologicznym.
Zapalenie grzybicze gruczołu krokowego (prostatitis mycotica)
Wystąpieniu grzybiczego zakażenia gruczołu krokowego u mężczyzn sprzyja założony na stałe cewnik moczowy i zaleganie moczy w pęcherzu moczowym. Czynnikiem infekcyjnym może być drożdżak Candida albicans. Obawy stanu zapalnego nie są charakterystyczne, a grzyb Candida jako przyczyna zakażenia nie jest najczęściej brany pod uwagę. Wykrycie drożdżaków (komórek grzyba) w wydzielinie z gruczołu krokowego jest możliwe za pomocą badania mikroskopowego i posiewu mikologicznego.
Grzybicze schorzenia laryngologiczne
Grzybicze zapalenie ucha środkowego
Grzybicze zapalenia ucha środkowego są rzadsze niż zewnętrznego. Są najczęściej powikłaniem przewlekłego bakteryjnego zapalenia ucha wewnętrznego lub rozwijają się w ranach pooperacyjnych w 1- 2 latach po wykonanym zabiegu. Głównym objawem jest upośledzenie słuchu o różnym stopniu nasilenia połączone z szumem w uchu i obecnością wydzieliny. W badaniu przedmiotowym zwykle stwierdza się polipy wyrastające z jamy bębenkowej oraz obfitą śluzowo – ropna wydzielinę.
Grzybica jam nosa i zatok przynosowych (rhinitis et sinusitis mycotica)
Czynnikiem etiologicznym tych schorzeń jest Candida albicans, C. parapsilosis, C. krusi, C. tropicalis i C. guilliermondii. Objawy choroby dotyczą głównie zatok szczękowych i są nimi: upośledzenie drożności nosa najsilniejsze w godzinach porannych, stale utrzymująca się cuchnąca wydzielina, poranny obrzęk twarzy, silne bóle głowy.
Grzybica gardła (candidosis)
Czynnikami etiologicznymi tej choroby są najczęściej Candida albicans, C. krusi, C. tropicalis. Biorąc pod uwagę przebieg choroby dzieli się ją na postać ostrą i przewlekłą. Postać ostrą cechuje ból gardła, podwyższona temperatura ciała, ogólne osłabienie, brak łaknienia i suchy kaszel. Migdałki podniebienne są powiększone, rozpulchnione, a na ich powierzchni widoczne są drobne, punkcikowe, białokremowe lśniące naloty. Po ich mechanicznym usunięciu błona śluzowa nie krwawi. Niekiedy migdałki podniebienne pokrywa gruby jednolity kożuch, który przy próbie oderwania go krwawi. Węzły chłonne podżuchwowe i szyjne są znacznie powiększone i bolesne.
W grzybicy przewlekłej gardła objawem charakterystycznym jest uczucie przeszkody w gardle i stany podgorączkowe. Migdałki w badaniu przedmiotowym są średniej wielkości, z których przy ucisku wypływa treść ropna. Łuki podniebienne są przekrwione. Niekiedy węzły chłonne szyjne i podżuchwowe są powiększone i bolesne.
Grzybica krtani
Najczęściej czynnikiem etiologicznym tej choroby jest Candida albicans. Występuje najczęściej jako grzybica towarzysząca zmianom zlokalizowanym w oskrzelach. Objawami dominującymi jest chrypka często prowadząca do bezgłosu oraz trudności w połykaniu. Badaniem przedmiotowym stwierdza się na nagłośni i fałdach głosowych rozległe i grube tarczki o kolorze białożółtym. Wokół nich błona śluzowa jest zmieniona zapalnie z ziarnistościami na jej powierzchni.
Grzybicze zakażenia narządów rodnych u kobiet
Czynniki etiologiczne Czynnikiem etiologicznym zakażenia narządów płciowych jest głównie Candida albicans, a także C. tropicalis, C. kefyr, C. guilliermondii, C. glabrata, C. krusei i inne.
Wiadomości ogólne
W chwili porodu matka przekazuje swojemu dziecku – dziewczynce, szczepy bakterii z grupy Lactobacillus acidophilus, które kolonizują błonę śluzową pochwy dziecka wytwarzając tzw. odporność symbiotyczną. Jednakże zdarza się, że u matki występują zaburzenia w składzie flory bakteryjnej pochwy i nie jest w stanie przekazać swojemu dziecku odpowiedniej ilości pałeczek kwasu mlekowego, dzięki czemu podatne jest ono na zakażenia bakteryjne i grzybicze. Grzyby Candida w pochwie u kobiet ciężarnych izoluje się w 50 – 90 % przypadków. Przyczyna tego jest wzrost ilości gestagenów (progesteronu), związany z tym wzrost ilości glikogenu w komórkach nabłonka pochwy, przesunięcie pH wewnętrznego środowiska pochwy w kierunku zasadowym - co sprzyja rozwojowi drożdżaków i przekształcenia się ich w organizm grzyba.
W ostatnich latach obserwowany jest znaczny wzrost liczby zachorowań u kobiet i przyjmuje się, że obecnie co czwarte zakażenie narządów płciowych jest spowodowane zakażeniem grzybiczym. Najwięcej zachorowań notuje się wśród kobiet między 16 a 30 rokiem życia. Zdecydowanie najczęściej grzybica dotyka kobiety – 60% wszystkich zachorowań, w znacznie mniejszym stopniu mężczyzn - 20% oraz dziewczynki i chłopców (razem) - 20%.
Do niedawna uważano, że drożdżaki stanowią część naturalnej fizjologicznej mikroflory pochwy i dopiero ich nadmierny rozwój powoduje wystąpienie schorzenia. Ich obecność w pochwie stwierdza się u 10 - 40% kobiet. Obecnie naukowcy twierdzą, że obecność komórek grzyba (drożdżaków) może świadczyć o potencjalnej możliwości zakażenia, a ich obecność jest na tyle groźna, że wymaga profilaktycznego stosowania pałeczek kwasu mlekowego aplikowanych dopochwowo.
Wpływ odmienności regulacji hormonalnej płci na częstotliwość zachorowań grzybiczych
Amerykańscy lekarze w latach 80 ubiegłego wieku zauważyli różnicę częstości występowania zakażenia grzybiczego między kobietami i mężczyznami i powiązali ten fakt z odmiennością regulacji hormonalnej płci Większą zachorowalność wśród kobiet należy rozpatrywać w kilku różnych aspektach i zastanowić się nad tego przyczyną. Czy ma to związek z nadużywaniem przez nie antybiotyków? Niepotwierdzone dowody sugerują, że w istocie tak nie jest. Otóż kobiety bardziej unikają antybiotyków niż mężczyźni, zdając sobie z tego sprawę, że po ich zażyciu może pojawić się grzybica pochwy.
Podstawowej przyczyny infekcji należy szukać we wzajemnej relacji jaka zachodzi między hormonami płciowymi w fazie cyklu miesięcznego, czego odzwierciedleniem są zmiany fizyczne, jakie zachodzą w organizmie kobiety w czasie jego trwania. Wzajemna równowaga między estrogenem a progesteronem ma podstawowe znaczenie w utrzymaniu równowagi hormonalnej i stabilizacji wewnętrznej organizmu kobiety. Czynnikiem zabezpieczającym przed rozwojem grzybicy jest fizjologicznie wysoka kwasowość pochwy, która w prawidłowych warunkach wynosi pH 3,5 - 4,5. Taka kwasowość uniemożliwia rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych, bowiem większość z nich zaczyna rozmnażać się przy pH ponad 4,0; rzęsistki przy pH 5 - 6; zaś drożdżaki i pałeczki Escherichia Coli dopiero przy pH 5,8 - 7,8.
Wewnętrzna kwasowość pochwy jest utrzymywana na stałym poziomie przez pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus acidophilus, stanowiące jej naturalną florę bakteryjną. Do swojego rozmnażanie potrzebują glikogenu zmagazynowanego w komórkach nabłonka pochwy. Końcowym produktem ich przemiany materii jest wydzielany kwas mlekowy utrzymujący wewnętrzne kwaśne pH środowiska wewnętrznego pochwy na stabilnym poziomie. W drugiej fazie cyklu miesięcznego, aż do pojawienia się menstruacji, wzrasta poziom hormonu – progesteronu, który zwiększa zasoby glikogenu w komórkach nabłonka pochwy. Jedna cząsteczka glikogenu składa się z pięciu cząsteczek glukozy, a ta jest materiałem energetycznym dla rozmnażających się bakterii kwasu mlekowego. Wraz ze wzrostem ich ilości, wzrasta ilość produkowanego przez nie kwasu mlekowego, dzięki czemu wzrasta kwasowość pochwy, stanowiąc naturalną barierę ochronna przed infekcjami bakteryjnymi w okresie menstruacji. W przypadku rozwoju infekcji grzybiczej, glikogen zmagazynowany w nabłonku pochwy wykorzystują do swojego rozwoju przede wszystkim komórki grzyba (drożdżaki), a nie pałeczki kwasu mlekowego. W związku z tym wielokrotnie zaobserwowałem u kobiet w drugiej fazie cyklu miesięcznego, i tuż przed menstruacją, nasilenie objawów chorobowych związanych z zakażeniem grzybiczym.
Należy wziąć też pod uwagę możliwość wystąpienia infekcji grzybiczej, jako wynik leczenia infekcji antybiotykiem przeciwbakteryjnym, gdyż ujemnym skutkiem jego działania może być zniszczenie naturalnej flory bakteryjnej jelit i pochwy. Zmniejszona liczba pałeczek bakterii Lactobacillus acidophilus nie jest w stanie wyprodukować wystarczającej ilości kwasu mlekowego, i z tego powodu kwasowość pochwy zmienia się w kierunku zasadowym, co sprzyja rozwojowi infekcji grzybiczej.
Czynniki sprzyjające zakażeniu grzybiczemu narządów rodnych
Niezwykle ważną rolę we wzroście liczby zachorowań na grzybicę odgrywa też spadek odporności swoistej organizmu – humoralnej i komórkowej.
Czynniki upośledzające odporność ogólną:
* ciąża -10% zachorowań w I trymestrze, 25 – 55% w II trymestrze,
* doustne hormonalne środki antykoncepcyjne,
* preparaty hormonalne stosowane w okresie przekwitania,
* dieta wysokowęglowodanowa,
* cukrzyca, otyłość, zaburzenia tolerancji glukozy,
* zażywanie antybiotyków,
* niedoczynność tarczycy, nadnerczy i przytarczyc,
* niedożywienie i niedokrwistość,
* niektóre nowotwory złośliwe (zwłaszcza z grupy białaczek),
* leczenie hormonalne, kortykoterapia i immunosupresja,
* współistniejące zakażenie rzęsistkiem pochwowym, bakteriami tlenowymi lub beztlenowymi, wirusami typu - Herpes simplex (wirus opryszczki).
Czynniki upośledzające odporność miejscową:
* otarcia i urazy powodujące przerwanie ciągłości błon śluzowych i naskórka,
* częste kontakty seksualne z zakażonym partnerem,
* przegrzanie i nadmierna wilgotność w okolicy narządów moczowo-płciowych, do której dochodzi najczęściej z powodu noszenia bielizny osobistej wykonanej z włókien syntetycznych,
* brak higieny osobistej,
* wkładka domaciczna.
Wargi sromowe u kobiet, które rodziły, nie chronią już szczelnie wejścia do pochwy. Skutkiem tego rozwój pałeczek kwasu mlekowego może ulec zahamowaniu i spowodować to, że kwasowość wewnętrzna pochwy zmieni się w kierunku zasadowym, co ułatwi inwazję bakteriom chorobotwórczym oraz będzie sprzyjać zakażeniom grzybiczym.
Zakażenie grzybem Candida narządu rodnego kobiety otwiera wrota zakażeniom bakteryjnym. Dr. Josef Jonas twierdzi, iż błona śluzowa kobiecych narządów rodnych zainfekowana komórkami grzyba, staje się nadwrażliwa i reaguje zapaleniem już po implantacji 5 komórek gronkowca, podczas kiedy zdrowa śluzówka nie wykaże zapalenia nawet po implantacji miliona ich komórek.
Podział kliniczny grzybic pochwy
1. Ostra (rzekomobłoniasta lub rumieniowa) grzybica pochwy.
2. Przewlekła nawracająca grzybica pochwy.
3. Wtórna przewlekła grzybica pochwy.
Objawy choroby
Stopień nasilenia objawów choroby jest wynikiem interakcji jaka zachodzi między organizmem gospodarza a komórkami grzyba. U około 30% kobiet zakażeniu nie towarzyszą objawy stanu zapalnego lub są tak dyskretnie wyrażone. Zakażone kobiety odczuwają jedynie lekki świąd w okolicy ujścia zewnętrznego pochwy, zwłaszcza przed miesiączką i nieświadome zagrożenia stanowić mogą źródło zakażenia dla swojego partnera. Schorzenie często ma przebieg ostry lub przewlekły i nawrotowy z okresami poprawy i pogorszenia. Objawy grzybicy zwykle rozwijają się szybko i gwałtownie, czemu towarzyszy ból, świąd i pieczenie w obrębie pochwy, które często nasilają się po stosunku płciowym. Błony śluzowe pochwy i sromu są obrzęknięte i zaczerwienione, a na ścianach pochwy zwykle widoczne są punktowe, rozsiane białe serowate naloty. Równocześnie pojawiają się piekące, gęste i serowate upławy przypominające ścięte mleko, lub rzadkie i wodniste. Objawom tym towarzyszy ból i pieczenie przy oddawaniu moczu oraz ból podczas stosunków płciowych. Zakażenie przechodzi często ze śluzówek na skórę warg sromowych, uda, krocze, pępek, pachwiny, okolice podsutkowe oraz przestrzeń międzypośladkową wywołując obrzęk tkanek i nieprzyjemne objawy pieczenia i świądu. Ma zwykle charakter typowego wyprzenia grzybiczego, często z krostkowymi wykwitami na obrzeżach stanu zapalnego. Oprócz pochwy zaatakowane chorobą mogą być również: szyjka macicy, gruczoł przedsionkowy, pęcherz i cewka moczowa. Przewlekająca się grzybica sprzyja powstaniu nadżerki szyjki macicy i pochwy, niosące zagrożenie rozwojem komórek nowotworowych.
Nierzadko pierwotnym źródłem choroby jest zakażone jelito grube, a objawy grzybicy pochwy są jedynie wynikiem przerastania strzępkami grzybni narządu rodnego. Uważam, to za jedną z przyczyn braku skuteczności leczenia nawrotowych zakażeń grzybiczych pochwy. Podobne zjawisko występuje również w przypadku zapalenia pęcherza moczowego, kiedy strzępki grzybni przerastają jego ścianę ze strony pochwy lub jelita grubego, wywołując stan zapalny i dolegliwości bólowe. Zatem likwidowanie objawów zapalenia pochwy preparatami przeciwgrzybiczymi działającymi miejscowo jest z tego powodu często nieskuteczne, przynosząc jedynie krótkotrwałą ulgę.
Uwagi dotyczące leczenia
Leczenie grzybiczych zakażeń narządu rodnego wymaga dobrej znajomości i zrozumienia patofizjologii poszczególnych objawów. Istotne jest zwłaszcza zebranie dokładnego wywiadu przed wdrożeniem jakiegokolwiek postępowania terapeutycznego. Często jedynym dowodem istnienia grzybicy pochwy u kobiety jest wystąpienie tej infekcji u partnera seksualnego. W terapii grzybicy narządów płciowych powinno się leczyć jednocześnie obydwoje partnerów, bez względu na to, który z nich zachorował pierwszy i jakie było źródło zakażenia. Lekarz powinien zawsze brać pod uwagę możliwość nakładania się schorzeń, które dają podobne objawy. Przed podjęciem terapii powinien wykluczyć nierzeżączkowe zakażenie bakteryjne, rzęsistkowicę, rzeżączkę, opryszczkę czy kłykciny kończyste.
Grzybice są groźne, uciążliwe i trudno poddają się stosowanemu leczeniu. Mają tendencję do nawrotów i przechodzenia w stan przewlekły. Używanie do higieny intymnej dobrych środków myjących o kwaśnym pH, łagodzi objawy związane z zakażeniem grzybiczym, pomaga w ich leczeniu oraz zapobiega dalszemu rozwojowi infekcji grzybiczej poprzez utrzymanie kwaśnego pH tej okolicy. Zwykłe mydło nie ma tych właściwości, ponieważ ma odczyn zasadowy. Duże znaczenie w profilaktyce ma również noszenie przewiewnej, bawełnianej bielizny.
Uważam, że podstawowym warunkiem rozpoczęcia leczenia grzybicy u kobiety jest rezygnacja z hormonalnych preparatów antykoncepcyjnych oraz syntetycznych hormonów stosowanych w okresie przedmenopauzalnym i w menopauzie. Alternatywą dla chemicznych preparatów hormonalnych mogą być leki homeopatyczne.
Grzybicze zakażenia narządów płciowych u mężczyzn
Do wystąpienia zakażenia grzybiczego narządów płciowych u mężczyzn dochodzi podczas stosunku płciowego z zakażoną partnerką. Skłonni do zakażenia są mężczyźni chorujący na cukrzycę oraz stosujący przewlekłą antybiotykoterapię. W wielu wypadkach zakażenie nie daje jakichkolwiek dolegliwości, jednak mężczyźni stają się nosicielami drożdżaka Candida (komórek grzyba), który zakaża gruczoł prostaty, skórę narządów płciowych i napletka. Podczas stosunku płciowego i ejekulacji, kontakt z zakażonym nasieniem, mężczyzny może spowodować zarażenia partnerki. Inną przyczyna infekcji może być tylko bezpośredni kontakt fizyczny z zakażonym partnerem i sprzyjają temu mikrourazy błon śluzowych czy skóry.
Typowymi objawami zakażenia grzybem Candida są białe naloty na żołędzi, połączone ze świądem oraz nieprzyjemnym pieczeniem, zaczerwienienie skóry prącia, śluzówki żołędzi i napletka. Pojawić się też mogą rumieniowo - złuszczające ogniska stanu zapalnego, nadżerki, wykwity satelitarne na obwodzie zaczerwienienia. W związku ze stanem zapalnym istnieje możliwość pojawienia się stulejki. U wielu mężczyzn, zakażenie prostaty wywołuje jej stan zapalny, powiększenie i przykre dolegliwości bólowe pod postacią bolesnego parcia na mocz, częstego oddawania moczu, pieczenia w cewce moczowej podczas oddawania moczu oraz bólu podczas ejekulacji.