Opis.
1. Mięta pieprzowa - Mentha piperita - bylina dorastająca do 90 cm wys., o miłym miętowym, ostrym zapachu i smaku; łodyga podnosząca się, ciemno-purpurowa; ulistnienie równoległe; liście jajowato-podługowate, brzegiem nierówno, ostro piłkowane; kwiaty zebrane w gęsty niby-kłos; kielich rurkowato-dzwonkowaty, o 5 ząbkach; korona z rurką ukrytą w kielichu, podzielona na 4-5 łatek, bez wyraźnych warg; pręcików 4; słupek 1; kwiaty liliowe. Roślina uprawiana dla celów farmaceutycznych i leczniczych.
2. Mięta polej - Mentha pulegium - bylinę, do 30 cm wys.; łodyga u nasady pełzająca, wyżej wzniesiona; liście eliptyczne lub odwrotnie jajowate, brzegiem drobno piłkowane; kwiaty wyrastające z kątów liści mają postać nibykłosów; korona różowa, owłosiona; kielich dwuwargowy, pięcioząbkowy. Kwitnie od lipca do września. Występuje w południowej części niżu; dochodzi do lini Warszawa - Poznań (południowe okolice Poznania i Warszawy). Rośnie nad brzegami wód, na terenach podmokłych,
3. Mięta długolistna - Mentha longifolia - bylina dorastająca do 100 cm wys.; łodyga, owłosiona; liście podługowate lub lancetowate, siedzące (bez ogonków) lub krótkoogonkowe, brzegiem grubo, nierówno ząbkowane lub ostro piłkowano-ząbkowane, z wierzchu nagie, spodem szaro kutnerowate (istnieją podgatunki o liściach owłosionych!); kwiaty - niby-kłoski gęste, walcowate; korona czerwonoliliowa lub różowa; kielich dzwonkowaty. Kwitnie od lipca do września. Roślina pospolita w całym kraju, występująca najczęściej masowo. Rośnie na wilgotnych brzegach rzek, stawów, źródeł, jezior, na bagnach i moczarach, na wilgotnych lub podmokłych polanach leśnych.
4. Mięta polna - Mentha arvensis - bylina do 40 cm wys.; łodyga podnosząca się, owłosiona, czterokanciasta, równomiernie owłosiona; ulistnienie równoległe; liście ogonkowe - jajowate, brzegiem piłkowane; kwiaty rurkowate bez wyraźnych warg, drobne, fioletowe. Rośnie w miejscach wilgotnych (podmokłe lasy, polany, łąki, brzegi wód). Pospolita w całym kraju.
Wszystkie wyżej opisane mięty są lecznicze.
Surowiec.
Surowcem jest ziele (górne odcinki) lub sam liść - Herba vel Folium Menthae. W zależności od jakiego gatunku surowiec pochodzi do nazwy rodzajowej dodaje się nazwę gatunkową, np. Folium Menthae piperitae (FP I, II, III, IV i V; w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich - opak. 20, 25 i 50 g), Herba (Folium) Menthae pulegii, M. longifoliae itd.
W aptekach i w sklepach zielarskich można także nabyć nalewkę miętową - Tinctura Menthae (płyn 25 i 35 g), wodę miętową - Aqua Menthae (na receptę wykonują apteki) i olejek miętowy - Oleum Menthae /Divapharma-Knufinke; Pollena Aroma/ - 10 ml. Popularne krople miętowe - Guttae Menthae (płyn 35 g) zawierają nalewkę miętową (95 g) i olejek miętowy (5 g). Krople miętowe powinny znaleźć się w każdym domu.
Ziele (liście) mięty zbiera się przed lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C.
Skład chemiczny.
W liściu mięty pieprzowej znaleźć można: olejek eteryczny - 0,5-1,5% (wg. J.K. Podlewskiego - ok. 2,5%), garbniki - 6-12%, goryczki, fenolokwasy, flawonoidy (apigenina, i luteolina, diosmetyna), karoten - do 40 mg!, kw. kawowy (0,5-2%), kw. chlorogenowy (0,7%), kw. ursolowy (0,3%), kw. oleanolowy (0,12%), betainę, argininę, fitosterol, tłuszcze, glukozę, ramnozę, sole mineralne (dużo boru, miedzi, sodu, żelaza, cynku, manganu, glinu, molibdenu i magnezu).
Mięta polej zawiera ok. 1% olejku eterycznego (max 1,5%), a w nim pulegon (80%), mentol, menton, azulen i piperiton. Ponadto ziele posiada saponiny trójterpenowe, garbniki, sole mineralne, flawonoidy i witaminy.
Ziele mięty długolistnej zawiera kw. ursolowy, kw. oleanolowy, saponinę - stachiozę, olejek eteryczny, a w nim piperiton, piperytenon i oksypiperiton.
W zielu mięty polnej występuje olejek eteryczny składający się z pulegonu, mentonu i piperitonu. Olejek ten nie zawiera mentolu !.
Pulegon zbudowany jest z 10 atomów węgla, 16 atomów wodoru i 1 atomu tlenu. Jest to keton terpenowy optycznie prawoskrętny, oleista ciecz o miętowo-winowym zapachu i smaku.
Mentol zbudowany jest z 10 atomów węgla, 20 atomów wodoru i 1 atomu tlenu, alkohol terpenowy o zapachu mięty i chłodzącym smaku, lewoskrętny optycznie, rozpuszczalny w eterze i w etanolu. Charakteryzuje się niską temperaturą topnienia, która wynosi 42,5o C.
Działanie.
Mięta pieprzowa, mięta kłosowa, mięta kędzierzawa, mięta japońska i mięta nadwodna, czyli gatunki zawierające mentol działają rozkurczowo, wiatropędnie, wykrztuśnie, uspokajająco, odkażająco, rozgrzewająco, żółciopędnie, znieczulająco i przeciwbólowo (w dużych stężeniach), odświeżająco, przeciwzapalnie, wzmacniająco, napotnie, moczopędnie; obniżają ciśnienie krwi (w dużych dawkach), rozszerzają naczynia wieńcowe (efekt krótkotrwały i przy dużej dawce); przywracają prawidłowe ruchy robaczkowe jelit; zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; regulują wypróżnienia; wywierają wpływ przeciwwymiotny.
Mięta polna i mięta, długolistna, czyli gatunki nie zawierające mentolu działają żółciopędnie, ściągająco, moczopędnie, rozkurczowo i trawiennie.
Wskazania: brak łaknienia, zaburzenia trawienne połączone z nudnościami, wymiotami i bólami brzucha, choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, nerwobóle (+ kora lub owoc bzu czarnego), reumatyzm, obfity i tłusty posiłek, przeziębienie, zmarznięcie, nieżyty układu oddechowego (nalewkę miętowa oraz krople miętowe udrażniają i rozszerzają drogi oddechowe, co jest jednak zjawiskiem krótkotrwałym), kaszel, zaparcia, biegunka, choroby skórne (+ inne zioła), bezsenność (+ melisa), zdenerwowanie (efekt słaby), zgaga (są skuteczniejsze zioła, mięta często zawodzi), nieprzyjemny zapach z ust wydobywający się w rzeczywistości z żołądka lub jelit, w których zachodzą niepożądane procesy fermentacyjne (gnilne), sprue, stany zapalne i zakażeniowe układu pokarmowego, złe samopoczucie (+ ziele rozmarynu lub glistnika), choroby zakaźne.
Zewnętrznie (płukanki, przepłukiwanie, nasiadówki, okłady, przemywanie, kąpiele): piekące oparzenia (krople, olejek lub nalewka), świąd skóry (nalewka, krople), łojotok, stany zapalne skóry, jamy ustnej, gardła, powiek, gałki ocznej (stany ropne), łzawienie oczu, zapalenie pochwy i warg sromowych, rany, owrzodzenia (wyciągi alkoholowe), odparzenia, przetłuszczające się włosy, zmiany alergiczne, ukąszenia owadów (komarów, os, pszczół; piekące, bolące lub swędzące miejsce przemywać kroplami lub nalewką miętową), mięśnio- nerwo- i stawobóle (wcieranie olejku lub wyciągu alkoholowego), bolesne uderzenia (nalewka lub krople miętowe + nalewka arnikowa w równych częściach - do okładów – z wodą lub przemywań – w stanie nierozcieńczonym).
Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20-30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; dzieci do 1 r. ż. -11-22 ml, do 3 r. ż. - 15-30 ml, do 6 r. ż. - 28-50 ml, do 10 r. ż. -40-80 ml, do 15 r. ż. - 50-100 ml, 3-4 razy dz. Znakomita jest herbatka miętowa z mlekiem posłodzona do smaku, np. miodem.
Nalewka miętowa – Tinctura Menthae: pół szkl. suchego ziela (liści) mięty zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml.
Intrakt miętowy – Intractum Menthae: pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu 40-60%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 40-60 kropli.
Aqua Menthae: 100 g (50-51 kropli) olejku eterycznego - miętowego wymieszać ze 10 ml spirytusu, wlać do 100 ml przeg. ciepłej wody i znów zamieszać energicznie. Zażywać 3-4 razy dz. po 30-40 kropli.
Rp.
Liść mięty - 1 łyżka
Ziele tymianku - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Liść melisy - 1 łyżka
Liść szałwi - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak: napar miętowy.
Wskazania: ostre zaburzenia trawienne, bóle brzucha, niestrawność, biegunka, skurcze żołądka i jelit, bóle wątroby i trzustki, stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego, kamica żółciowa, zastoje żółci, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, złe samopoczucie po przejedzeniu.
Rp.
Liść babki - 1 łyżka
Liść mięty - 1 łyżka
Ziele dziurawca - 1 łyżka
Ziele krwawnika lub rumianku - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej.
Wskazania: zaburzenia trawienia, biegunka, nieżyt jelit i żołądka, choroby wątroby, pęcherzyka i dróg żółciowych oraz trzustki, choroby skórne.
Rp.
Nalewka miętowa (krople) - 10 ml
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Nalewka tymiankowa - 10 ml
Nalewka arcydzięglowa lub biedrzeńcowa - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Płyny wymieszać. Zażywać 2-4 razy dz. po 2,5-3 ml (max 5 ml). Lek powinien znaleźć się u osób, u których występują ataki pęcherzyka żółciowego, bóle wątroby, skurcze jelit, ostre bóle żołądka i trzustki, bolesne miesiączkowanie, duszności, nerwice wegetatywne (np. serca, żołądka), bezsenność, zdenerwowanie z byle powodu oraz lęki. Preparat rozszerza drogi oddechowe, naczynia krwionośne, obniża ciśnienie krwi, znosi kłucie w sercu, rozkurcza mięśnie gładkie, działa silnie żółciopędnie, wykrztuśnie, wiatropędnie, uspokajająco, wzmacniająco, orzeźwiająco i rozluźniająco na mięśnie szkieletowe (znosi “spięcie" i leczy stres).
Wykazuje działanie przeciwwymiotne, przeciwbólowe i przeciwdrgawkowe.
